نسخ مفهوم

همه مشركان پيكار كنيد) شمرده اند، ولى حق اين است كه اين آيه نه ناسخ است و نهمنسوخ، زيرا ممنوع بودن جنگ با كفار متجاوز، زمانى بود كه مسلمانان از توان كافىبرخوردار نبودند و با تغيير شرايط موظف شدند از خود دفاع كنند، و نيز مساله پيكاربا مشركان در واقع يك استثناء نسبت به آيه محسوب مى شود، بنابراين تغيير حكم بهخاطر تغيير شرايط نه نسخ است و نه استثناء، ولى قرائن نشان مى دهد كه در روايات وهمچنين كلمات پيشينيان نسخ مفهومى غير از مفهوم امروز داشته به طورى كه معنى گستردهآن شامل اين گونه امور نيز مى شده است.