دانشنامه اسلامی
در صورتی که دو نفر در عقد منعقد شده فی ما بین اختلاف نمایند مالک مثمن ادعا نماید که عقد مزبور، هبه بوده است و غرض او امکان رجوع به آن باشد، چون عقد هبه جایز است و طرف دیگر ادعا کند که آن عقد بیع بوده است و امکان رجوع وجود ندارد چون بیع لازم است. اگر ملاک تشخیص مدّعی از مدّعی علیه مصبّ دعوی باشد، این مورد بدون شک از قبیل تداعی است زیرا هر یک از طرفین خلاف اصل ادعا می کنند. بنابراین هر یک در دعوایی مدّعی و در دعوای دیگر منکر است. اما اگر ملاک نتیجه و غرض باشد، کسی که مدّعی لزوم عقد است به لحاظ این که قولش مطابق اصل ( اصاله اللزوم ) است در واقع منکر می باشد و کسی که مدّعی هبه بودن عقد مزبور است به لحاظ این که قولش مخالف اصل مزبور است مدّعی می باشد.
ملاک تشخیص مدّعی از مدّعی علیه
اولی آن است که ملاک تشخیص مدّعی از مدّعی علیه مصب دعوی باشد؛ زیرا آنچه که می تواند مورد توجه قاضی قرار بگیرد، صدق مدّعی و مدّعی علیه بر أفراد به حسب ظاهر لفظ و ظاهر حال و برداشت عرفی می باشد. اما اغراض و نتیجۀ دعوی از امور خارجی بوده و در این امر دخالتی ندارد.
← نتیجه همراه مثال
۱. ↑ قواعد فقه، ج۳، ص۱۱۵
...