رعایت اهلیت ها در مدیریت پیامبر

در عرصه‌ی مدیریت، اصل اهلیت به‌عنوان یکی از ارکان اساسی شناخته می‌شود. اهلیت به معنای برخورداری از شایستگی‌های علمی، اخلاقی و تخصصی لازم برای تصدّی مسئولیت‌های گوناگون است. رعایت این اصل، ضامن موفقیت نظام مدیریتی و عاملی برای پیشبرد اهداف سازمانی و اجتماعی به‌شمار می‌رود. بر همین اساس، پیامبر اسلام‌ در گزینش مدیران، جانشینان و فرماندهان، همواره معیار اهلیت را مدّنظر قرار می‌دادند و افراد را بر اساس توانایی‌ها و شایستگی‌هایشان به مسئولیت می‌گماردند.

اهمیت رعایت این اصل تا بدان‌جاست که در قرآن کریم، خداوند متعال به صراحت فرمان می‌دهد: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها»؛ یعنی خداوند به شما دستور می‌دهد که امانات را به شایستگان آن بسپارید. این آیه، نشان‌دهنده‌ی جایگاه والای اهلیت در نظام ارزشی اسلام است و تأکید می‌کند که سپردن مسئولیت‌ها به افراد ناشایست، نه‌تنها خلاف فرمان الهی است، بلکه موجب تضییع حقوق مردم و تضعیف اعتماد عمومی می‌شود.

متأسفانه افرادی که بدون برخورداری از تخصص و شایستگی لازم، خود را در جایگاه مدیریت قرار می‌دهند، نه‌تنها به اصلاح امور نمی‌پردازند، بلکه باعث ویرانی و تباهی بیشتر می‌شوند. همان‌گونه که امام صادق از پیامبر نقل می‌کند: «هر که بدون دانش دست به کاری زند، ویرانی‌اش بیش از آبادی‌اش خواهد بود.» همچنین آن حضرت فرمودند: «ریاست، شایسته نیست مگر برای اهلش؛ و هر کس مردم را به سوی خود فراخواند، در حالی که داناتری از او میان آنان وجود دارد، خداوند در قیامت به او نظر لطف نخواهد کرد.» چنین فردی هم خود را به نابودی کشانده و هم جامعه را از مسیر صحیح مدیریت منحرف ساخته است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اهلیت به معنی برخورداری از شایستگی لازم برای تصدی امور در حیطه های مختلف می باشد. رعایت این اصل در عرصه ی مدیریت، یکی از مهمترین مسائل محسوب می شود. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) مدیران را با توجه به اهلیت آنان به عنوان مدیر، جانشین، و فرمانده انتخاب می کردند، که به نمونه هایی از آنها اشاره می شود.
رعایت این اصل به قدری اهمیت دارد، که خداوند متعال در قرآن کریم، در مورد آن هشدار داده است: «ان الله یامرکم ان تؤدوا الامانات الی اهلها؛ خداوند متعال امر می کند شما را که امانت ها را به اهلش بسپارید.»
پرهیز از تصدی امور بدون اهلیت لازم
آنان که بدون برخورداری از شایستگی های لازم به خود این اجازه را می دهند تا بر مصدر امور قرار گیرند و بدون داشتن تخصّص دست به کاری بزنند، آن چه را که تباه می سازند فراتر از چیزی است که اصلاح می کنند. از امام صادق (علیه السّلام) نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: «من عمل علی غیر علم کان ما یفسد اکثر مما یصلح؛ آن که بدون علم کاری انجام دهد، آن چه نابود می سازد بیشتر از آن چیزی است که اصلاح می کند.»و نیز فرمودند: «ان الرئاسة لا تصلح الا لاهلها، فمن دعا الناس الی نفسه و فیهم من هو اعلم منه، لم ینظر الله الیه یوم القیامه؛ ریاست شایسته نیست؛ مگر برای اهلش، پس هر کس مردم را به خود بخواند و در میان مردم داناتر از او وجود داشته باشد، خداوند در روز قیامت به او نظر نخواهد کرد.»در جایی دیگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: «چنین فردی نه تنها خود را به سقوط و تباهی کشانده است؛ بلکه امور مردم را که متصدی آن است، را نیز به تباهی کشانده است.»
پرهیز از سپردن امور به نااهلان
از عوامل عمده ی ضعف مدیریت ها و عدم پیشرفت کارها، سپردن امور به کسانی است که از شرایط کافی جهت تصدی مسئولیت ها برخوردار نیستند.یعنی افراد فاقد علم و تخصص، قدرت و اقتدار، عدالت و تجربه هستند و بی بصیرت، ترسو و تنگ نظر و....رهبران دینی و الهی خود همواره تاکید بر سپردن امور به افراد لایق و شایسته داشته اند.«ابو برده» از «ابو موسی» نقل کرده است که گفت من به همراه دو نفر از پسر عموهایم بر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) وارد شدیم. یکی از آن دو گفت: «ای رسول خدا ما را بر قسمتی از آن چه که خداوند تو را بر آن ولایت داده است، زمامداری ده.» دیگری نیز سخنی چنین گفت. حضرت فرمود: «انّا والله لا نولّی علی هذا العمل احدا ساله و لا احدا حرص علیه؛ به خدا سوگند ما هرگز به کسی که درخواست حکومت کند و یا بر کسب آن حریص باشد، حکومت نخواهیم داد.»این ها به دلیل این است که چنین شیوه هایی باعث افول قدرت و زوال حکومت خواهد شد. از امیرالمؤمنین روایت شده است که آن حضرت درباره ی شایستگی خویش برای خلافت گفت که آنان مکرر از رسول خدا شنیده بودند که می فرمود: «ما ولّت امّة رجلا قطّ امرها و فیهم اعلم منه الا لم یزل امرهم یذهب سفالا حتی یرجعوا الی ما ترکوا؛ هیچ امتی امر زمام داری خویش را به عهده ی شخصی که آگاه تر از وی در میان آن امت وجود دارد نمی سپارد؛ مگر این که روز به روز کار آنان به پستی و مذلت کشیده شود تا آن که به آن چه وا گذاشته اند باز گردند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) زمانی که متوجه می شدند فردی لیاقت و توانایی انجام کاری را ندارد، از او سلب مسئولیت کرده و آن را به فرد دیگری با توانایی های بیشتر واگذار می کرد.در ماجرای ابلاغ سوره ی برائت، پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) ابتدا این وظیفه را به ابوبکر سپرد. پس از اعزام ابوبکر، علی را خواست و به او دستور داد تا خود را به ابوبکر رسانده و ماموریت او را فسخ نماید و نامه را بگیرد و خودش ابلاغ کند.
سپردن امور به افراد لایق در سیره نبوی
...

جمله سازی با رعایت اهلیت ها در مدیریت پیامبر

چه خون ها در دل ارباب همت می توان کردن در استغنا بود گر اتفاقی بینوایان را
کاروان بوی پیراهن نمی آید ز مصر ناله ها در دل گره همچون جرس باشد مرا
فاش از اهل بهشت استی و در خورد ِ ثواب دست ها در حلقه های زلف حورا داشتی