چه چیزی تحریف تلقی می‌شود؟
تحریف در این زمینه یعنی روایت‌هایی که ممکن است به دلایل مختلفی، مثل تمایلات عاطفی، تأثیر ادبیات پرجذبه، یا تمثیل و اغراق افزوده شده یا به نحوی بازنمایی شده‌اند که واقعیّت تاریخی یا سندی آنها ضعیف باشد. برای مثال روایت‌هایی که ادعا می‌کنند حضرت زینب در حضور یزید یا ابن‌زیاد، یقه‌پاره کرده، سرش را به در محمل کوبیده یا پیشانی‌اش شکسته است. بعضی از این روایت‌ها در منابع متأخّره نقل شده‌اند و برخی پژوهشگران به ضعف سندی آنها اشاره کرده‌اند. روایت‌هایی که ممکن است بار عاطفی بسیار بالا داشته باشند و به قصد تأثیرگذاری احساسی در مخاطب شکل گرفته باشند، نه لزوماً با پشتوانه محکم تاریخی. مثلاً صحنه‌هایی از بی‌تابی بسیار شدید، گریه‌ی مکرر یا حرکت‌هایی که با شأن عمومی و عرف آن زمان هم‌خوانی ندارند.
نقش حضرت زینب (س) در تحریف‌زدایی
مطالب فراوانی در متون پژوهشی و فکری ذکر شده که حضرت زینب پس از واقعه کربلا، با بیان واقعیت، خطبه‌ها و گفتارهای خود، مانع تحریف عاشورا شده‌اند. ایشان با گفتارهای تبیینی، خطابه‌ها و شرح مصائب، نقش خود را به‌عنوان پیام‌رسان حقیقت عاشورا ایفا کرده‌اند، به‌گونه‌ای که پیام آن واقعه و جایگاه امام حسین(ع) و اهل بیت حفظ شود و عاشورا «از صافی تأویل‌ها، گزاره‌ها و روایت‌های ناروا» عبور کند. برخی مقالات به سیاست‌های اموی اشاره کرده‌اند که احتمالاً تلاش داشته‌اند واقعه کربلا را طوری روایت کنند که وجهه سلطت‌طلبان را تصفیه کنند یا مسئولیت‌ها را کم‌رنگ جلوه دهند. تحریف‌زدایی در این معنا، واکنشی است در برابر چنین روایت‌هایی. مثلاً عنوان این گونه رخدادها در سخنرانی‌ها، مقالات دینی و کتب تفسیر و سیره، آن است که حضرت زینب با شجاعت و بصیرت، زبان حق را گشود و اجازه نداده است که جریان ناصادق تاریخی، پیام عاشورا را دگرگون کند یا به فراموشی سپارد.
چالش‌ها و ملاحظات
در نقد روایت‌های تحریفی، یکی از مهم‌ترین معیارها سند حدیث است؛ برخی روایت‌ها که به حضرت زینب نسبت داده شده‌اند، در زمره روایت‌های ضعیف یا بدون اسناد معتبر وارد شده‌اند. تردیدهایی در زنجیره راویان و تطبیق محتوایی روایت‌ها وجود دارد. همچنین روح عرفیّت و تأثیر عاطفی مخاطبان باعث شده است که وفور توصیفاتی که به تأسی از احساسات شدید عاشورایی‌اند شکل بگیرد، اما هر کدام لزوماً مستند به وقایع تاریخی نیستند. تفکیک بین آنچه پذیرفته‌شده در منابع معتبر و آنچه در نقل‌های بعدی اضافه شده، کار پژوهشگران است. تحریف‌زدایی به معنای حذف تمام تصاویر تأثیرگذار و عاطفی نیست؛ بلکه تصحیح و تمیز دادن آنچه صحیح تاریخی است از آنچه ممکن است اغراق یا تحریف باشد، با حفظ کرامت و شأن حضرت زینب.