دانشنامه اسلامی
این نوع ادبی، ادب پادشاهی یا ادب شاهان یا نصحیة الملوک نام گرفت. مقصود از آن حجم انبوه کتابها و رسائلی است درباره آموزه های پندآمیز و حکمتهای عملی در اداره حکومت، تدبیر کشور، وظایف تمامی دسته ها و طبقات حاکمان و کارگزاران دولتی، و نیز شامل مواردی است که حاکمان و کارگزاران و پادشاهان باید برای اداره صحیح حکومت و حفظ اقتدار کشور به آن پایبند باشند. این نوع ادبی زمانی در زبان عربی پدید آمد که خلافت اسلامی در حال دگرگونی از رهبری ساده دینی به حکومت پیچیده سلطنتی بود. در قرنهای نخست اسلامی بخش زیادی از این کتابها و رسائل از فارسی میانه به عربی برگردانده شد. ابن ندیم بعضی از این آثار را در فهرستی طولانی آورده است. شناخت این آثار تا دیرزمانی از اسباب بلاغت و شروط نگارش بود. نامه خسروپرویز در زندان به پسرش، شیرویه، از جمله این آثار است که در ادبیات عرب ثبت شده است. این نوشته در ادبیات ساسانی مشهور بوده و در ادبیات عرب نیز به شهرت رسیده است. ابن قتیبه در عیون الاخبار بخشهایی از آن را آورده است که اطلاعات ارزشمندی را دربردارد. این نوشته به رخدادی تاریخی، که تأثیر زیادی در دوره ساسانی داشته، مربوط است. این رخداد، قیام شیرویه بر ضد پدرش خسروپرویز است که پس از دستگیری و به زندان افکندنش، بر تخت نشست. تاریخ نگاران آورده اند که پس از این حادثه شیرویه نامه ای به خسروپرویز فرستاد که در آن کارهای ناشایست او را برشمرد و او را برای بدرفتاری اش در دوران پادشاهی سرزنش کرد و به این ترتیب به توجیه اقدام خود پرداخت. خسروپرویز نیز در پاسخ نامه او نسبت ظلم و فسادی را که به او داده شده بود، رد کرد و اقدامات اصلاحی خود و تلاشش برای پاسداری از کشور و رفاه مردم را برشمرد. در تاریخ طبری روایتی از این رخداد با کمی تفصیل در پانزده صفحه وجود دارد که دینوری این روایت را پیش از طبری نقل کرده است. البته این دو روایت در پاره ای از تفاصیل باهم متفاوت اند.
← نامه شیرویه به پرویز
(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.(۲) ابن عبدربّه، العقدالفرید، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۳.(۳) ابن فقیه.(۴) ابن قتیبه، کتاب عیون الاخبار، بیروت: دارالکتاب العربی.(۵) ابن ندیم (تهران).(۶) حسن بن هانی ابونواس، دیوان، چاپ احمد عبدالمجید غزالی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.(۷) احمدبن داوود دینوری، الاخبار الطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، مصر ۱۳۷۹/ ۱۹۵۹.(۸) طبری، تاریخ (لیدن).(۹) محمد محمدی، الترجمة و النقل عن الفارسیة فی القرون الاسلامیة الاولی، ج ۱، بیروت ۱۹۶۴.(۱۰) ابوالیسر ابراهیم بن محمد مدبر، الرسالة العذراء فی موازین البلاغة و ادوات الکتابة، در رسائل البلغاء، اختیار و تصنیف محمد کردعلی، قاهره: لجنة التألیف و الترجمة و النشر، ۱۳۷۴/ ۱۹۵۴.(۱۱)عیون الاخبار ابن قتیبه.
