جزیره ابن عمر

جزیره ابن عمر. [ ج َ رَ ی ِ اِ ن ِ ع ُ م َ ] ( اِخ ) شهریست شمالی موصل که آب دجله آنرا ازسه طرف محیط است بر شکل هلال. ( از منتهی الارب ). شهر مهم جزیره در شمال فیسابور واقع بود که آنرا بنام بانی آن ابن عمر از طایفه بنی تغلب «جزیره ابن عمر» میخواندند و رود دجله بقول یاقوت از همه طرف جز از یک ناحیه بشکل نیمدائره آنرا احاطه کرده بود و بعد در آن یک ناحیه نیز خندقی عمیق و پرآب حفر کردند. ( از سرزمینهای خلافت شرقی ص 101 ). شهرکی است [ از جزیره ] با درختان و آبهای روان و بر کران دجله نهاده است. ( از حدود العالم ). و برای تفصیل بیشتر رجوع به معجم البلدان و نزهة القلوب ج 3 ص 103 و 193 و تاریخ کرد وکامل ابن اثیر ج 10 و قاموس الاعلام ترکی و شدالازار 349 و خاندان نوبختی ص 224 و تاریخ مغول ص 481 شود.

شهریست شمالی موصل که آب دجله آنرا از سه طرف محیط است بر شکل هلال. شهر مهم جزیره در شمال فیسابور واقع بود که آنرا بنام بانی آن ابن عمر از طایفه بنی تغلب [ جزیره ابن عمر ] میخواندند و رود دجله بقول یاقوت از همه طرف جز از یک ناحیه بشکل نیمدائره آنرا احاطه کرده بود و بعد در آن یک ناحیه نیز خندقی عمیق و پر آب حفر کردند

جزیرهٔ ابن عُمَر یا به اختصار جزیره ( به ترکی: Cizre با تلفظ جیزره، به کردی کرمانجی: Cizîra Botan جزیرا بوتان، به سُریانی: ܓܨܪܬܐ گُزارتو ) شهری است در استان شرناق در جنوب شرقی ترکیه. این شهر در مرز ترکیه با سوریه و در نزدیکی نقطه تلاقی سه کشور ترکیه، سوریه و عراق واقع شده است و در شمال، جنوب و شرق در محاصره رود دجله قرار دارد و به همین دلیل به این نام مشهور است.
حمدالله مستوفی بنای شهر را به اردشیر بابکان نسبت داده است، اما در تاریخ ها آمده است نخستین کسی که آن را آباد کرد حسن بن عمر بن خطّاب تَغلبی ( درگذشته حدود ۲۵۰ ) بود که نام جزیره نیز از نام وی گرفته شده است. نام قدیمی تر این شهر بازَبْدا بوده است.
شهر جزیره در خمیدگی رود دجله بنا شده است و نهری که حفر آن را به حسن بن عمر نسبت می دهند حلقه خم را در تنگی آن به هم پیوند داده است. با این عمل محوطه شهر تبدیل به جزیره شده و نام جزیره نیز از همان جا به وجود آمده است. البته منطقه جزیره در دوره خلافت عباسی و حتی عثمانی به منطقه ای وسیع از دیاربکر گرفته تا موصل و حلب اطلاق می شده است.
بر اثر شدت جریان آب، نهر جانشین بستر اصلی دجله شده و بستر قدیمی رود که شهر را دور می زده، خشک شده است. جزیره ابن عمر، بندری رودخانه ای در موقعیتی جزیره ای است. دجله از این نقطه به بعد قابل کشتیرانی است. جاده ای رومی به نام درب عتیق، که مشخص کننده مرز میان مناطق عرب نشین و کردنشین است، جزیره ابن عمر را به نصیبین و سپس به ماردین متصل می کند.
جزیره ابن عمر جزئی از یک منطقه قدیمی بزرگ تر به نام جزیره در شمال میان رودان است.
از بزرگان این شهر می توان به بدیع الزمان جزری، مهندس کرد، ابن اثیر، محدث، و ملای جزیری شاعر سدهٔ ۱۶ کردی کرمانجی یاد کرد.
کردوئن. ( اِخ ) ولایتی بسیار محدود در مکانی که امروز بهتان ( بحتان ) و جزیرهٔ ابن عمر گویند. این ولایت را در قدیم قردو می گفته اند و مورخان یونانی کردوئن خوانده اند. در آن ولایت سه شهر بر روی دجله بود به نامهای ساریسا، ساتلکا، پینکا ( فینک ). ( از کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او ص ۹۰ ).

💡 حدود ۱۰۰ کیلومتری شرق جیلان‌پینار، این مرز از شهر مرزی نصیبین در استان ماردین ترکیه عبور می‌کند (در سمت سوری مرز معادل شهر قامشلی). بعد از ۱۰۰ کیلومتر دیگر سرانجام به رود دجله در جنوب شهر جزیره ابن عمر یا به اختصار جزیره می‌رسد.

💡 شیخ احمد جزیری متولد ۱۵۶۶ میلادی، در کردستان عثمانی(ترکیه امروزی) و از خاندان کُرد و با علم و فضیلت، در شهر جزیره ابن عمر، متولد شده‌است. ملا احمد مشهور به «ملای جزیری» منسوب به جزیره ابن عمر(جیزره) واقع در ساحل رود دجله و واقع در استان شرناق امروزی می باشد و نیز ملقب به (نیشانی)Nîşanî می‌باشد.

💡 در تاریخ از سلسله امیران محلی کردستان که حکومت اردلان در کردستان عراق امروزی و بخشی از کردستان ترکیه امروزی، و مرکزیت منطقه‌ای که جزیره ابن عمر گفته می‌شده و دارالملک یا کرسی آن موصل بوده، را از قرن هفتم هجری قمری به عهده داشته‌اند با عنوان حکام اردلان یاد شده‌است. فرد حاکم مدعی نسب داشتن از اردشیر بابکان بود. نخستین حاکم این قبیله احمد پسر مروان حاکم مروانیان دیاربکر بود.