ادبیات عامه (Folklore) به مجموعه‌ای از داستان‌ها، افسانه‌ها، شعرها، نغمه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، قصه‌ها و باورهای فرهنگی اشاره دارد که به‌طور غیررسمی و غالباً به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. این نوع ادبیات به فرهنگ‌ها، جوامع و مناطق خاصی مربوط می‌شود و نمایانگر تجارب، باورها و ارزش‌های مردمی است که آن را تولید و منتقل می‌کنند.
ویژگی‌ها
انتقال شفاهی: ادبیات عامه به‌طور عمده به صورت شفاهی از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌شود. این نوع ادبیات به شکل داستان‌های محلی، قصه‌های شب و نغمه‌ها وجود دارد.
تنوع موضوعات: موضوعات این ادبیات می‌تواند شامل افسانه‌های تاریخی، داستان‌های خیالی، قصه‌های اخلاقی و ضرب‌المثل‌ها باشد.
شخصیت‌های نمادین: شخصیت‌ها در ادبیات عامه معمولاً نمادین هستند و می‌توانند شامل قهرمانان، موجودات افسانه‌ای یا شخصیت‌های خرافی باشند.
اهمیت
ادبیات عامه به حفظ و انتقال فرهنگ و سنت‌های یک جامعه کمک می‌کند و به شناخت بهتر ارزش‌ها و باورهای فرهنگی منجر می‌شود. این نوع ادبیات می‌تواند به تقویت هویت ملی و محلی کمک کند و احساس تعلق به جامعه را در افراد تقویت نماید. از طرفی دیگر بسیاری از داستان‌ها و ضرب‌المثل‌های عامیانه حاوی درس‌های اخلاقی و اجتماعی هستند که می‌توانند به آموزش نسل‌های جدید کمک کنند.
[ویکی فقه] ادبیات عامه که در زبان انگلیسی به آن «Folklore» می گویند، مرکب از دو جزء است: lore به معنی مردم، گروه، توده؛ و Folk به معنی دانش و فرهنگ می باشد که در فارسی آن را به «فرهنگ توده»، «فرهنگ عامه» و «دانش عوام» ترجمه کرده اند. در اصطلاح به مجموعه افسانه ها، ضرب المثل ها، ترانه ها، لغزها، چیستان ها، رقص ها، پیشگویی ها، اعتقادات و مراسم در مورد تولد، مرگ، ازدواج، کشاورزی، پیشگیری و معالجه بیماری ها و به طور کلی آداب و رسوم و عقاید رایج در میان جوامع گوناگون که به صورت شفاهی یا از طریق تقلید و تکرار از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، اطلاق می گردد. ادبیات عامه تا حدود یک قرن پیش به صورت مکتوب در نیامده بود. نخستین کسانی که در اروپا به ضبط فرهنگ عامه پرداختند، برادارن گریم زبان شناسان معروف آلمانی بودند که مجموعه افسانه های پریان آلمان را گردآوری و منتشر کردند. ادبیات عامه در ایران کشور ایران از این لحاظ پشتوانه ای بسیار غنی دارد؛ زیرا، محل گذر اقوام خودی و غریبه و قبایل مختلف آشوری، کلدانی، بابلی، ایلامی و سایر اقوامی که در مجاورت آن زندگی می کرده اند، بوده است.هر یک از این اقوام با اعتقادات مخصوص خود در فرهنگ ایران تأثیر گذاشته که هنوز هم بقایای آن باقی است. علاوه بر آن، وجود ادیان مختلف مثل بودایی، مهرپرستی، مزدکی، مانوی، زرتشتی و... بر غنای فولکلور ایران افزوده است. جمع آوری مکتوب ۱) فولکلور در ایران نخستین بار توسط شرق شناسان مورد توجه قرار گرفت. ژو کوفسکی، ایران شناس روسی و کریستین سن، مستشوق دانمارکی اولین کسانی هستند که به کار جمع آوری و تحقیق ادبیات عامه در ایران پرداختند. ۲) صادق هدایت، نویسنده معاصر، از نخستین ایرانیانی بود که به جمع آوری ادبیات عامه، بیان و ضرورت آن پرداخت. کتاب «نیرنگستان»، و «اوسانه» حاصل کوشش هایی است که او در زمینه جمع آوری آداب و رسوم و ترانه های عامیانه به عمل آورده است. ۳) علی اکبر دهخدا نیز نتیجه تلاش های خود را برای گردآوری ضرب المثل های فارسی در کتاب امثال و حکم به نمایش گذاشته است. ۴) «کتاب کوچه» اثر احمد شاملو یکی از بزرگ ترین و جامع ترین کارهایی است که در این زمینه انجام شده است و بخش عظیمی از این ادبیات را که شامل ضرب المثل ها، افسانه ها و ترانه های متداول در شهرها و ولایات مختلف ایران است دربرمی گیرد.
جملاتی از کلمه ادبیات عامه
حکایت خاله سوسکه افسانه‌ای ایرانی است که ریشه در ادبیات عامه ایرانیان دارد و سینه به سینه از مادربزرگ‌ها منتقل شده‌است. داستان یا دست‌کم روایتی از آن که اکنون شناخته‌شده‌تر است، مربوط به دوره قاجار و مقارن ورود تنباکو به ایران است. چرا که در روایت فعلی، «کشیدن قلیان بلور» نشانه رفاه و اشرافیت زنان بوده‌است. از دیگر سو، چادری از جنس پوست پیاز، نشان می‌دهد که روایت اصلی داستان نیز مربوط به پیش از ورود اسلام به ایران نیست.
ثریا قزل‌ایاغ پژوهش خود در زمینه لالایی را در لالایی‌ها و ترانه‌های نوازشی از تولد تا سه سالگی منتشر کرد. او در این کتاب، برخی گونه‌های ادبیات عامه‌پسند در چهار گروه لالایی‌ها، ترانه‌های نوازشی، بازی-ترانه‌های حسی-حرکتی، و قصه‌های گردآوری شده، دسته‌بندی کرده است.
داستان ادبی به‌عنوان مترادفی برای ادبیات استفاده می‌شود، به معنای انحصاری نوشته‌هایی که دارای شایستگی هنری قابل‌توجهی هستند. درحالی‌که ادبیات تخیلی معمولاً از نظر هنری برتر از ادبیات عامه‌پسند در نظر گرفته می‌شود، این دو با هم منافاتی ندارند و شخصیت‌های ادبی از ژانرهای علمی تخیلی، جنایی، عاشقانه و غیره برای خلق آثار ادبی استفاده کرده‌اند. علاوه بر این، مطالعه ژانر داستانی در دهه‌های اخیر در دانشگاه توسعه یافته است.
