المکاسب

شیخ اعظم مرتضی انصاری (م. ۱۲۸۱ ق)، فقیه بزرگ و مجتهد برجسته، مؤلف کتاب ارزشمند المکاسب است. این عالم گرانقدر، شیخ مرتضی انصاری، در روز عید سعید غدیر خم سال ۱۲۱۴ هجری قمری، در شهر دزفول و در خاندانی سرشار از فضل و ادب چشم به جهان گشود. ایشان بزرگترین فرزند شیخ محمدامین انصاری بودند و نسب خاندان انصاری به جابربن عبدالله انصاری، صحابی مشهور پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، بازمی‌گردد. مادر ایشان بانویی پرهیزگار و متعبد بود. نقل شده است که در شب ولادت شیخ، ایشان در خواب دیدند که امام صادق (علیه السلام) قرآنی به ایشان هدیه می‌دهند و در تعبیر آن خواب فرمودند که خداوند فرزندی نامدار به شما عطا خواهد کرد. همچنین از مادر شیخ روایت شده که در دوران خردسالی شیخ، همواره پس از وضو گرفتن به ایشان شیر می‌دادند. مراحل ابتدایی تحصیلات شیخ نزد عموی بزرگوار و پدر گرامیشان طی شد. در سال ۱۲۳۲ هجری قمری، همراه با پدر ارجمند خود، جناب ملاامین انصاری، برای زیارت ائمه اطهار (علیهم السلام) عازم عراق شدند. روزی در درس آقا سیدمحمد مجاهد، فرزند آقا سیدعلی صاحب ریاض، مسئله‌ای مطرح گردید. شیخ انصاری نیز دیدگاه خود را بیان کردند که نظر ایشان به شدت مورد توجه آن استاد فرزانه قرار گرفت. استاد از پدر شیخ درخواست کردند که ایشان را در نجف بگذارند تا تحصیلات خود را ادامه دهند و این درخواست مورد پذیرش پدر واقع شد. شیخ انصاری چهار سال در محضر اساتید بزرگی چون ملااحمد نراقی و شیخ موسی بن شیخ جعفر کاشف‌الغطاء به تحصیل پرداختند تا اینکه داوود پاشا، والی بغداد، از سوی سلطان روم مأمور به محاصره کربلا شد. در نتیجه این اتفاق، اکثر طلاب و محصلین به کاظمین مهاجرت کردند و شیخ مرتضی انصاری نیز به وطن اصلی خود، یعنی دزفول، بازگشتند. پس از دو سال، شیخ انصاری تصمیم به بازگشت به نجف اشرف گرفتند. اما این بار مادرشان طاقت فراق نیاوردند و به سفر فرزندشان رضایت ندادند. اصرار فرزند ادامه یافت و سرانجام قرار بر این شد که استخاره کنند. در استخاره، این آیه شریفه آمد که: و لا تخافی و لا تحزنی إنا رادّوه إلیک و جاعلوه من المرسلین به معنای نترس و محزون مباش. ما او را به تو باز خواهیم گرداند و او را از پیامبران قرار خواهیم داد. آن بانوی پرهیزگار در مقابل حکم الهی سر تعظیم فرود آوردند و با رفتن فرزند موافقت نمودند.