الذی

ریشه و ساختار واژه

«الَّذی» واژه‌ای عربی است و از اسم‌های موصول به شمار می‌آید. ریشه‌ی آن از ماده «ذو» یا «ذَوِی» دانسته شده و همراه با «ال» تعریف، به صورت «الذی» در زبان عربی به کار می‌رود. این واژه مفرد، مذکر و معروف است و در زبان عربی کلاسیک و قرآنی بسیار پرکاربرد است. در برابر آن، صورت‌های مؤنث و جمع آن عبارت‌اند از: الَّتی (مؤنث مفرد)، الَّذانِ یا اللَّذَینِ (دو مذکر)، الَّتانِ یا اللَّتَینِ (دو مؤنث)، و الَّذینَ / الَّذیـنَ / الَّذیـنَکَ (جمع مذکر عاقل).

معنی و نقش دستوری

در معنا، «الذی» معادل فارسی «آن‌که» یا «کسی که» است و برای وصل کردن جمله‌ای به اسم یا ضمیر پیش از خود به کار می‌رود. در نحو عربی، آن را «اسم موصول» می‌نامند، زیرا جمله‌ای پس از آن می‌آید که به آن توضیح و معنا می‌بخشد و آن را «صلة الموصول» می‌گویند. مانند جملهٔ قرآنی: «الَّذی خَلَقَکُم» - «آن‌که شما را آفرید». در این جمله، «الذی» به معنی «آن‌که» است و جمله «خَلَقَکُم» صله آن به شمار می‌آید. در زبان فارسی نیز معادل‌هایی چون «که»، «آن‌که» و «کسی که» برای ترجمه آن به کار می‌روند.

کاربرد در قرآن و ادب عربی

در قرآن کریم و متون عربی فصیح، «الذی» از پرکاربردترین واژه‌هاست و هم در وصف خداوند («اللَّهُ الَّذی خَلَقَ السَّمٰواتِ وَالأَرْضَ») و هم در اشاره به انسان‌ها و اشیا («الَّذی یُؤْمِنُونَ بِالغَیْبِ») به کار می‌رود. حضور آن در آغاز بسیاری از آیات، نشانه ساختار موصولی و توصیفی زبان قرآن است. در ادبیات فارسی نیز از دوران کهن، به ویژه در متون دینی و ترجمه‌های قرآنی، این واژه گاه به همان صورت عربی حفظ شده و گاه به فارسی به «آن‌که» یا «که» برگردانده شده است.