وخان. [ وَ ] ( اِخ ) ناحیتی است [ به حدود ماوراءالنهر ] و از در تبت بدانجا شوندو رختجب دهی است از این ناحیت و اندر وی گبرکان وخی اند و سکاشم شهری است مستقر ملک و خان و از حدود وی روی نمدزین و تیروخی خیزد. و خمداد که بتخانه های وخیان در آنجاست از این ناحیت است. ( از حدود العالم ).
( در عربی با ثانی مشدد است ). دره تنگ و دارزی است در شمال شرقی افغانستان در ناحیه پامیر که از مشرق بمغرب کشیده شده است و نیز نام رودخانه ای است که در این دوره جریان دارد. این رودخانه قسمت علیای رود جیحون است.
ناحیتی است و از در تبت بدانجا شوند و رختجب دهی است از این ناحیت و اندر وی کبرگان وخی اند و سکانم شهریست مستقر ملک و خان و از حدود وی روی نمدزین و تیروخی خیزد و خمداد که بتخانه های وخیان در آنجاست از این ناحیت است.
وَخان
دره ای مرتفع، کوهستانی و باریک در ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان، واقع در فلات پامیر. به کریدور وخان نیز شهرت دارد. از شمال به تاجیکستان، از جنوب به کشمیر پاکستان، و از شرق به جمهوری خلق چین محدود است. رودخانۀ وخان، از ریزابه های آب پنج، در این درّه جاری است. ناحیۀ وخان در آخرین سال های قرن ۱۹، در جریان رقابت های دو دولت انگلیس و روسیۀ تزاری معروف به بازی بزرگ، توسط دولت انگلیس ایجاد و ضمیمۀ کشور افغانستان شد.
💡 (در این هنگام خان منصور با مصرع شعری باب صحبت را با شاکه باز می کند و شاکه نیز با مصرع شعری جواب او را می دهد) خان منصور طبع لطیف شاکه را می پسندد او را به میهمانی خود می پذیرد، ملاقات شاکه وخان منصور نقطه شروع زندگی این دو شاعر است در شعر گفتن چنان ذوقشان در هم آمیخته گشته که هر مصراع را که خان منصور می گفته مصراع بعد را شاکه فی البداهه جواب می داده است.
💡 اولا بردند هر یک از سرای وخان ومان هر چه بود از نقد وجنس اندر نهان وآشکار
💡 جهان بخشی که هرساعت هزاران مفلس ازجودش خداوندزرودینارواسب وخان ومان گردد
💡 ۵. رود پنج: رودی است در آسیای میانه که در میان تاجیکستان و افغانستان روان است و ریزشگاه آن رود آمودریا است. سرچشمهٔ رود پنج، رودهای رود پامیر و وخان دریا هستند که یکی از دریاچهٔ زارکول در سرزمین تاجیکستان و دیگری از کوهسار وخان در سرزمین افغانستان آب میگیرند. درازای این رود ۹۲۱ کیلومتر، پهنای حوزهٔ آبخیز آن ۱۱۴ هزار کیلومتر مربع، میانگین دبی آب آن ۱٬۰۰۰ متر مکعب بر ثانیهاست.
