قاسم بن محمد بن ابی بکر از شخصیت‌های مهم تاریخ اسلام و یکی از بزرگان تابعین و فقهای هفت‌گانه مدینه در زمان امام زین العابدین (ع) به شمار می‌آید. او نه تنها به عنوان یک فقیه و عالم دینی شناخته می‌شود، بلکه به دلیل ارتباطات خانوادگی‌اش با امامان شیعه، جایگاه ویژه‌ای دارد.
ولادت و نسب
قاسم در سال ۳۶ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد. پدر او، محمد بن ابی بکر، پسر ابوبکر خلیفه اول، بود و مادرش به روایتی، دختر یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی است. این نسب، قاسم را به عنوان پسرخاله امام زین العابدین (ع) معرفی می‌کند.
جد مادری امام صادق (ع)
قاسم بن محمد، جد مادری امام صادق (ع) است. ام فروه، همسر امام باقر (ع)، یکی از دختران او بود. قاسم دو پسر به نام‌های محمد و عبدالرحمن و یک دختر به نام ام حکیم داشت.
القاب و کنیه‌ها
قاسم بن محمد به کنیه‌های ابومحمد و ابوعبدالرحمن معروف است و لقب «مدنی» به دلیل سکونت در مدینه بر او اطلاق می‌شود.
از منظر امامان شیعه
قاسم در مکتب امام زین العابدین (ع) پرورش یافت و از یاران نزدیک او به شمار می‌رفت. امام صادق (ع) او را یکی از سه شخصیت بزرگ و مورد اعتماد در نزد امام سجاد (ع) دانسته است. همچنین امام رضا (ع) درباره او و سعید بن مسیب تصریح کرده‌اند که این دو در راه ولایت علوی و اسلام ناب قرار داشتند.
دیدگاه عالمان
قاسم بن محمد مورد تایید عالمان شیعه و اهل سنت قرار دارد. بخاری در کتاب صحیح خود او را فاضل‌ترین مرد زمانش معرفی کرده و عالمان دیگر نیز به فقه و پرهیزگاری او اشاره کرده‌اند. از جمله شخصیت‌های شناخته‌شده اهل سنت که در این باره نظری داده‌اند می‌توان به محمد بن سعد و ابن حبان اشاره کرد.
ویژگی‌ها
قاسم بن محمد در علم حدیث و فقه شهرت داشت و ابوالزناد او را عالم‌ترین فرد در سنت دانسته است. همچنین دقت و حافظه قوی او در نقل روایات از ویژگی‌های مهم او به شمار می‌آید.
انتقاد به عایشه
پس از شهادت امام حسن (ع)، قاسم در جوانی به عایشه اعتراض کرد و او را از تکرار فتنه‌های گذشته برحذر داشت.
درگذشت
قاسم بن محمد در سال ۱۰۱ هجری قمری در منطقه‌ای به نام قُدَید بین مدینه و مکه درگذشت. او وصیت کرده بود که در لباس‌هایی که با آن‌ها نماز می‌خواند، کفن شود.