واژه «قائم مقام» در زبان فارسی به معنای جانشین، نایب یا کسی است که به جای دیگری وظایف و اختیارات او را انجام می‌دهد. این واژه از دو بخش تشکیل شده است: «قائم» به معنای ایستاده یا برپا دارنده، و «مقام» به معنای جایگاه یا مرتبه. در نتیجه، «قائم مقام» یعنی کسی که در جایگاه فرد اصلی قرار می‌گیرد و امور او را پیش می‌برد؛ این ترکیب بیشتر در زبان رسمی و اداری به کار می‌رود.
در تاریخ ایران، این عنوان جایگاه ویژه‌ای داشته است. از مشهورترین افرادی که این لقب را داشتند، قائم مقام فراهانی، سیاست‌مدار و ادیب برجسته دوره قاجار بود که به سبب خردمندی و شایستگی، به عنوان جانشین صدراعظم برگزیده شد. در آن دوران، «قائم مقام» عنوانی رسمی بود برای کسی که در غیاب پادشاه یا وزیر اعظم، اداره امور کشور را بر عهده می‌گرفت. این واژه بعدها در ساختارهای اداری و سازمانی نیز رواج یافت.
از دیدگاه ادبی و معنایی، این واژه نمادی از اعتماد، مسئولیت و استمرار نظم است. کسی که صاحب این عنوان میشود، باید توانایی حفظ مسیر و اندیشه فرد پیش از خود را داشته باشد، در عین حال تصمیم‌های تازه و سنجیده بگیرد. به همین دلیل، این واژه نه تنها عنوانی اداری، بلکه مفهومی اخلاقی و فرهنگی نیز دارد؛ زیرا نشان‌دهنده ادامه‌ی راه و حفظ امانت در جایگاه و مسئولیت است.
