ترکیه

( ترکیة ) ترکیة. [ ت ُ کی ی َ ] ( ع اِ ) تأنیث ترکی از مردم ترک. ترکیه: گفت که کنیزکی داشتم ترکیه، دو سال است که از من غایب شده است. ( انیس الطالبین بخاری ).
ترکیه. [ ت ُ کی ی َ ] ( اِخ ) کشور عثمانی سابق، کشوری در آسیای صغیر و شبه جزیره بالکان، مساحت آن 762736 هزار گز مربع و جمعیت آن 17000000 تن و پایتخت آن آنکارا ( آنقره = انگوریه ) شهرهای عمده: استانبول ( قسطنطنیه قدیم ) ازمیر، ادرنه، بروسه و قونیه. مملکت عثمانی سابق شامل ممالک بالکان و هنگری در اروپا و سوریه و فلسطین و عربستان در آسیا و مصر و طرابلس در افریقا بود.
پس از جنگ جهانگیراول از متصرفات اروپایی فقط ناحیه تراکیه شرقی تا ماریتزا و ادرنه باقی ماند و از متصرفات آسیایی فقط آسیای صغیر یا اناطولی که از شمال محدود بدریای سیاه و دریای مرمره، از مغرب بدریای اژه، از جنوب به بحرالروم، سوریه و عراق از مشرق به ایران و قفقازیه روس محدود است. رودهای عمده عبارتست از: ایزل ایرماق و قزل ایرماق ساکاریه، مندرس سیحون و منبع دجله وفرات در ترکیه است. محصولات فلاحتی آنجا غلات، توتون، میوه ها، پنبه، کنجد، پشم و غیره. معادن آن زغال سنباده، کف دریا. صنایع نساجی آن پنبه، ابریشم، قالی و چرمسازی. حکومت سابقاً در دست سلطان عثمانی بود. و اوخلیفه مسلمین نیز شناخته می شد. ولی از سال 1923 م.جمهوری اعلام گردید و مؤسس جمهوریت و نخستین رئیس جمهوری مصطفی کمال پاشا ملقب به آتاترک ( پدر ترک ) ( 1923 - 1938 م ) است. و رجوع به مقاله دکتر شفق در مجله دانشکده ادبیات شماره 1 سال 11، مهر 42 صص 1 - 15 شود.

تُرکیه
مسجد جامع آنکارا
موقعیت. جمهوری ترکیه عمدتاً در آسیای غربی و بخش کوچکی از آن در اروپای جنوب شرقی جا دارد. این کشور از شمال به بلغارستان، دریای سیاه، و گرجستان؛ از شرق به ارمنستان و ایران؛ از جنوب به عراق، سوریه، و دریای مدیترانه؛ و از غرب به دریای اِژِه و یونان محدود می شود. مساحت آن ۷۷۹,۴۵۰ کیلومتر مربع و شهر آنکارا پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور ترکیه از دو بخش آسیایی و اروپایی تشکیل شده است که به وسیلۀ تنگه های بوسفور و داردانل و نیز دریای مرمره از هم جدا شده اند: الف ـ بخش آسیایی یا آناتولی، که به آسیای صغیر نیز موسوم است، حدود ۹۷درصد از مساحت کشور را شامل می شود. این قسمت فلاتی است که بیشتر کوه های آن منشأ آتشفشانی دارند و به همین سبب غالباً دستخوش پدیدۀ زمین لرزه است. رشته کوه های ثور به موازات کرانه های مدیترانه قرار دارند و ارتفاعشان به حدود ۳,۵۰۰ متر می رسد. این کوه ها دیوارۀ جنوبی فلات آناتولی را تشکیل می دهند و تپه ماهورها و کوه هایی با ارتفاع بالغ بر ۱,۷۰۰ متر که رو به شرق بر بلندایشان افزوده می شود، دیواره های غربی آن را پدید می آورند. در کرانه های جنوبی، جز خلیج اسکندرون و خلیج آنتالیا، عارضۀ مهم دیگری وجود ندارد و برعکس شاخابهها، دماغه ها، شبه جزیره ها، و جزیرکهای ساحلی فراوان از ویژگی های کرانه های غربی است. بخشی از جلگه های ساحلی این نواحی مانند جلگۀ شمالی خلیج اسکندرون و نیز درّه های پهناور رودخانه هایی که به دریای اِژِه می ریزند، ازجمله مهم ترین نواحی کشاورزی ترکیه محسوب می شود. کوه های کوزی آنادولو داغ لاری (یا کوه های آناتولی شمالی) که ارتفاع آن ها گاه به ۳,۹۰۰ متر می رسد، دیواره های شمالی فلات آناتولی را تشکیل می دهند. کوه های مزبور با شیب تند به دریاکنارهای باریکی منتهی می شود که در سراسر سواحل جنوبی دریای سیاه گسترده اند. نواحی مرکزی فلات آناتولی از رشته کوه های نامنظمی تشکیل شده که رودخانه های دجله، فرات، قِزِل ایرماق، سقاریه، کِلکیت، یشیل ایرماق، جیحان، سیحان، مِندِرِس، چوروه و بسیاری رودهای دیگر در دره های آن ها جریان دارند. نواحی شرقی فلات مزبور، که به کوه های ایران می پیوندند، مرتفع ترین بخش ترکیه را تشکیل می دهند و کوه آرارات یا آغری داغ، نزدیک مرز ایران، با بلندی ۵,۱۳۷ متر مرتفع ترین کوه این کشور است. رودخانۀ اَرَس از همین ارتفاعات سرچشمه می گیرد. وان گولو (دریاچۀ وان)، بزرگ ترین دریاچۀ ترکیه، با مساحت ۳,۶۷۵ کیلومتر مربع نیز در همین ناحیه قرار دارد. علاوه بر دریاچۀ مزبور، دریاچه های دیگری نیز در ترکیه وجود دارند که مهم ترین آن ها عبارت اند از توز گولو، بِی شهیر گولو، و اِغریدیر گولو. ب ـ بخش اروپایی ترکیه که به تراکیای شرقی معروف است، حدود ۲۳,۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. این بخش از یک جلگۀ مرکزی تشکیل شده و تپه ماهورها و ارتفاعاتی آن را محصور کرده اند که ارتفاع آن ها در شرق به حداکثر می رسد؛ کوه اولوداغ، با ارتفاع ۲,۵۴۳ متر از این جمله است. حدود یک چهارم از این بخش را اراضی مزروعی فراگرفته و رودخانۀ اِرِگِنه مهم ترین رود آن به شمار می آید. کشور ترکیه به ۸۰ استان تقسیم شده و شهرها و بندرهای مهم آن عبارت اند از آنکارا، استانبول، ازمیر، آنتالیا (انطالیه)، بالکسیر، بورسه، دیاربکر، انطاکیه (آنتاکیا)، اسکندرون، قونیه، اَدَنِه؛ و طرابزون. اقلیم نواحی ساحلی ترکیه مدیترانه ای است. زمستان هایش آرام و پرباران و تابستان های آن خشک و بسیار گرم است. بارندگی نواحی داخلی نسبتاً کم و نامنظم، زمستان های آن بسیار سرد و پربرف و یخبندان و تابستان هایش گرم و تقریباً خشک است. میانگین دمای شهر آنکارا در دی ماه ۰.۱ـ درجۀ سانتی گراد، در تیرماه۲۳.۱ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۳۷۸ میلی متر است. پوشش گیاهی نواحی ساحلی ترکیه از نوع گیاهان مدیترانه ای و عمدتاً بلوط و کاج است. پوشش جنگلی کوه های آناتولی شمالی از دیگر نواحی انبوه تر است و افرا، بلوط، گردو، فندق، و علف گیاهان غالب این منطقه اند. سیاه گوش، گرگ، خرس، روباه، شغال، آهو، گراز، گربۀ وحشی، کفتار، و بز کوهی نیز حیات وحش آن را تشکیل می دهند.
اقتصاد. بهبود اقتصاد ترکیه روند کندی دارد و به سوخت و مواد غذایی وارداتی وابسته است. خشکبار، پنبه، چای، و تنباکو از اقلام صادراتی این کشور است و غلات، چغندرقند، محصولات جالیزی، صیفی جات، سیب زمینی، انگور، انجیر، ذرت، پنبه، زیتون، دانه های روغنی، مرکبات و انواع میوه ازجمله فرآورده های کشاورزی ترکیه به شمار می آیند. چهارپایان، گاو، گوسفند، و بز از احشام و مرغ و ماکیان، تخم مرغ، پنیر، و لبنیات از فرآورده های دامی این کشور است. وسعت جنگل های ترکیه۸.۹میلیون هکتار و میزان تولید چوب آن۱۷.۶میلیون متر مکعب است. وزن ماهی صید شده و شیلات ترکیه ۵۷۶هزار تن است و سیمان، فولاد، آهن، کود، سیگار، شکر، روغن زیتون، کاغذ، اسیدسولفوریک و مواد شیمیایی، الیاف کتانی، منسوجات، فرش، کامیون، سواری و تراکتور محصولات صنعتی آن را تشکیل می دهند. صنعت گردشگری از منابع ارزآور ترکیه است و درآمد آن به۲.۵میلیارد دلار در سال می رسد. پوشاک، محصولات غذایی، ماشین آلات، منسوجات، فرآورده های صنعتی و فولاد جزو اقلام صادراتی ترکیه است و ماشین آلات، اتومبیل، مواد شیمیایی و معدنی، سوخت، موادغذایی و آهن و فولاد جزو اقلام وارداتی آن به شمار می آیند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت ترکیه جمهوری چندحزبی با یک مجلس قانون گذاری است. مجلس کبیر ملی ترکیه ۵۵۰ عضو دارد که مردم آنان را برای مدت پنج سال برمی گزینند. رئیس جمهور کشور را آراء مردم برای مدت هفت سال، و فقط برای یک بار، انتخاب می کند و رهبر حزب حائز اکثریت نیز مقام اجرایی نخست وزیری کشور را برعهده می گیرد. عبدالله گل در ۲۰۰۷ به سمت رئیس جمهور کشور انتخاب شد.
مردم و تاریخ. جمعیت ترکیه حدود ۷۳,۷۲۲,۹۸۸ نفر است (۲۰۱۱)و تراکم نسبی آن۹۴.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۱.۳ درصد است و ترک ها ۸۰ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند و ۹۹ درصدشان مسلمان اند؛ ۶۵ درصد از مردم در شهرها زندگی می کنند و زبان رسمی آنان ترکی است. میانگین امید به زندگی در ترکیه ۷۰ سال است و۸۴.۵ درصد از بزرگسالان آن با سوادند. آسیای صغیر در طول تاریخ بارها بین امپراتوری های بزرگ دست به دست شده است. در زمان هخامنشیان بخشی از امپراتوری ایران بود، سپس امپراتوری روم بر آن استیلا یافت و نزدیک به ۱۰۵۰ سال نیز ضمیمۀ امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. سلجوقیان در قرن ۱۱م/۵ق بر آسیای صغیر دست یافتند و سلسله سلجوقیان روم را تأسیس کردند. عثمان اول که از غلامان سلجوقی بود، در ۱۳۰۰م/۶۹۹ق اعلام استقلال کرد و جانشینانش رفته رفته بر وسعت متصرفات خود افزودند و امپراتوری عثمانی را بنا نهادند و تا ۱۹۲۲ بر این سرزمین سلطنت کردند. این امپراتوری از یک سو تا الجزایر و مراکش و از سوی دیگر تا عربستان و عراق گسترده بود و گاه حدود نیمی از اروپای شرقی را نیز شامل می شد. شرکت عثمانی در جنگ جهانی اول و درهم شکستن آن در پایان جنگ، به متلاشی شدن امپراتوری عثمانی انجامید و ترک های جوان به رهبری مصطفی کمال پاشا (آتاتورک)، در ۱۹۲۲ آخرین سلطان عثمانی را از خلافت خلع و در اکتبر ۱۹۲۳ موجودیت جمهوری ترکیه را اعلام کردند. پس از مرگ آتاتورک، در ۱۹۳۸، عصمت اینونو به ریاست جمهوری رسید و ترکیه در جنگ جهانی دوم بی طرفی اختیار کرد. پس از پایان جنگ اغتشاشات و بحران های سیاسی و دولت های کودتایی متعدد بر کشور حاکم شدند و سرانجام در ۱۹۸۲ در قانون اساسی کشور تجدید نظر شد؛ بدین ترتیب، نابسامانی ها خاتمه یافت و جمهوری چندحزبی بر کشور حاکم شد.