خان

این واژه عنوانی تُرکی و بیانگر اشرافیت در نظام ارباب‌رعیتی بوده‌است که معنا و مفهوم آن به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بستگی دارد. بر اساس نظر الکساندر ولوین، زبان‌شناس و فیلولوژیست روسی-آمریکایی، واژه qaγan از زبان ینی‌سئیایی نشأت گرفته است. این واژه در هزارهٔ پیش از میلاد به عنوان لقب در فدراسیون شیونگ‌نو مورد استفاده قرار گرفته و بعدها به دیگر زبان‌ها منتقل شده است. برخی نیز معتقدند که ریشه‌شناسی این واژه احتمالاً به زبان ترکی برمی‌گردد، هرچند که ممکن است با زبان‌های کُره‌ای، چینی یا حتی مغولی نیز ارتباط داشته باشد. دیبو پیشنهاد می‌کند که ریشه نهایی واژه خاقان از زبان ایران میانه به معنای خود فرمانروا، امپراتور است، بر اساس دیدگاه بنونیست در سال ۱۹۶۶. Savelyev و Jeong در سال ۲۰۲۰ اشاره می‌کنند که هر دو ریشه‌شناسی واژه Khagan وجود دارد و معادل مؤنث آن، خاتون، ممکن است از زبان‌های ایرانی شرقی، به‌ویژه از سکاهای اولیه هواتون گرفته شده باشد. معنا و مفهوم این واژه به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی وابسته است و بسته به مکان و دوره تاریخی، معانی متفاوتی دارد. به عنوان مثال، در دوران امپراتوری مغول، این عنوان به خانواده‌های نخبگان حاکم و به‌ویژه به تبار چنگیزخان محدود می‌شد. اما در زمان صفویان، به عنوان عنوانی برای منصب فرماندار به کار می‌رفت. در اواخر دوره قاجار، با گسترش عناوین، استفاده از آن به سران قبایل، افراد با نفوذ و حتی به عنوان نشانه‌ای از احترام گسترش یافت. در دوران معاصر در ایران، این عنوان ممکن است به نام هر فردی به عنوان نشانه‌ای از احترام افزوده شود و همچنین به عنوان فرم آدرس یا بخشی از نام مکان‌ها به کار رود. به عنوان مثال، خانبالیق به عنوان پایتخت قوبلای خان شناخته می‌شود. از دوران مغول تا قرن نوزدهم میلادی، این عنوان از مغولستان تا سراسر آسیای مرکزی و ایران و همچنین در امپراتوری عثمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه این عنوان همچنان در آسیای میانه، هند و پاکستان کاربرد دارد، اما در ایران و ترکیه به میزان کمتری استفاده می‌شود.