دیالکتیک

دیالکتیک در فلسفه و علوم اجتماعی، دیالکتیک به فرآیند استدلالی اطلاق می‌شود که هدف آن دستیابی به حقیقت و شناخت در مورد هر موضوعی است. بسته به دیدگاه‌های مختلف درباره این فرآیند، این واژه معانی متفاوتی پیدا می‌کند. به عنوان مثال، در روش سقراط، دیالکتیک به معنای روشن‌سازی حقیقت از طریق طرح پرسش‌هایی است که هدف آن‌ها نمایان کردن اطلاعات ضمنی و پنهان ما یا آشکار کردن تناقضات و ابهامات موضع حریف است. در گفت‌وگوهای دوره میانه افلاطون، این اصطلاح به کل فرآیند توضیح مطلب اطلاق می‌شود که به فیلسوفان روش دستیابی به شناخت خیر اعلی یا مثال خیر را آموزش می‌دهد. در نظر ارسطو، به هر نوع استنباط عقلانی مبتنی بر مقدمات محتمل اشاره دارد. از دیدگاه کانت، به معنای منطق توهمات یا سوءاستفاده از منطق برای ایجاد اعتقادات به ظاهر مستحکم است. دیالکتیک در نظر هگل به فرآیندی ضروری اشاره دارد که هم اندیشه و هم جهان را به جلو می‌برد. در ایدئالیسم هگل، اندیشه و جهان به یکدیگر مرتبط هستند، هرچند که ریشه این ایده که پیشرفت در جهان تجلی پیشرفت عقل است به هراکلیتوس برمی‌گردد. این پیشرفت موجب می‌شود که تناقض میان برنهاد و برابرنهاد با شکل‌گیری هم‌نهاد برطرف گردد؛ اما هم‌نهاد نیز خود با تناقضاتی مواجه می‌شود و این چرخه تا دستیابی به کمال نهایی ادامه می‌یابد.