مُفَتِّح ریشه‌ای عربی دارد و از لحاظ دستوری، صفت فاعلی به شمار می‌آید. مطابق تعریف‌های کلاسیک لغت‌نامه، این اصطلاح به معنای گشاینده و بازکننده است. لغت‌شناسان بزرگی چون مرحوم علی‌اکبر دهخدا، که در یادداشت‌های شخصی خود این تعریف را تأیید کرده‌اند، و همچنین مدخل‌های موجود در فرهنگ‌های جامع، نظیر «ناظم الاطباء»، بر این معنای اصلی تأکید دارند و مُفَتِّح را به عنوان عنوانی برای فرد یا عاملی که عملیات بازگشایی را انجام می‌دهد، ثبت کرده‌اند. این واژه ماهیت یک عمل فعال و آغازگر را در خود مستتر دارد.
اگرچه معنای لغوی مُفَتِّح مستقیماً به گشایش فیزیکی (مانند باز کردن در یا قفل) اشاره دارد، اما در متون ادبی، دینی و رسمی، اغلب دلالت‌های معنایی عمیق‌تری را نیز در بر می‌گیرد. این واژه می‌تواند به صورت استعاری به شخصی اطلاق شود که گره‌های فکری، علمی یا اجتماعی را باز می‌کند، مشکلات پیچیده را حل می‌نماید، یا راهی نو در پیش روی دیگران می‌گشاید. در این بُعد، مُفَتِّح فراتر از یک عامل ساده، به منبع الهام، تسهیل‌گر مسیرهای دشوار، و کلیدِ آغازِ تحولات جدید تبدیل می‌شود و این گستردگی معنایی، کاربرد آن را در ساختارهای بلاغی غنی‌تر می‌سازد.
