صرفه

معنای اصلی و رایج کلمه 

در معنای نخست و رایج، «صرفه» به معنی افزونی، فضل، فایده، سود و بهره است؛ یعنی نتیجه‌ای که از انجام کاری به دست می‌آید. در زبان فارسی، هنگامی که گفته می‌شود کاری «به صرفه است»، یعنی سود و نفعی در آن نهفته است و زیانی به دنبال ندارد. در کنار این معنای اصلی، این واژه در برخی متون کهن به مفهوم بخل و تنگی در خرج نیز آمده است و از همین معنا واژه «صرفـه‌جویی» پدید آمده است که به معنای کم‌خرجی و پرهیز از اسراف است.

معنای نجومی کلمه

در زبان نجوم و علم احکام قدیم، «صرفه» نام یکی از منازل قمر است. این منزل، منزل دوازدهم ماه است و پس از «زبره» و پیش از «عواء» قرار دارد. ستاره‌ای روشن از قدر اول است که در ناحیه دم صورت فلکی «اسد» (شیر) جای دارد و با طلوع آن، سرما رو به کاهش می‌رفت. منجمان این منزل را «ذَنَبُ الاسد» یا «قطب الاسد» می‌نامیدند و آن را از منازل نحس قمر می‌شمردند.

معنای کلامی و تفسیری کلمه

اما در علم کلام و تفسیر، این واژه مفهومی ویژه دارد. در این حوزه، «صرفه» یکی از نظریه‌های مشهور در باب اعجاز قرآن است. بر پایه این نظریه، اعجاز قرآن نه به سبب فصاحت، بلاغت یا نظم ذاتی آن، بلکه به سبب بازداشتن الهی است. به این معنا که خداوند اراده کرده است مردم از آوردن همانند قرآن منصرف یا ناتوان شوند؛ بنابراین، معجزه بودن قرآن در این نیست که خود قرآن از نظر لفظی فراتر از توان بشر است، بلکه در این است که قدرت یا انگیزه انسان‌ها برای همانندآوری از سوی خداوند سلب شده است.