این گیاه علفی با نام علمی Crocus sativus L، از خانواده زنبقیان است. یک گیاه چندساله و بدون ساقه است که دارای ساقه زیرزمینی غده‌ای به شکل پیاز به نام کُرم میباشد، که در زبان عامه به پیاز زعفران شناخته میشود. گلهای آن بسیار زیبا و بنفش رنگ هستند و به صورت سه‌تایی آرایش یافته‌اند. در زبان فارسی باستان و منابع پهلوی، به نام کُرکُم شناخته می‌شده که ممکن است این واژه منبع نام لاتین آن باشد. قدیمی‌ترین مدارک موجود درباره مصارف خوراکی و غیرخوراکی آن به نوشته‌های پولین، نویسنده نظامی یونانی در قرن دوم میلادی و در زمان هخامنشیان برمی‌گردد. به احتمال زیاد، مادها نخستین کسانی بودند که به کشت این گیاه پرداخته‌اند. زادگاه این گیاه دامنه‌های زاگرس، به ویژه الوند، است. این واژه در منابع فارسی پیش از اسلام وجود ندارد و منشأ آن مشخص نیست، اما این واژه منبع نام انگلیسی آن به شمار می‌آید. نخستین مزارع این گیاه در دنیا در اطراف الوند، به ویژه در ایالت جبال، که نام قدیمی منطقه‌ای شامل همدان، قم، کرمانشاه و چند شهر دیگر است، قرار داشته و امروزه در مناطق مختلف کشور نیز کشت میشود. کشمیر، چین و نواحی اطراف مدیترانه از جمله مناطق مهم کشت آن در گذشته به شمار می‌روند. بخش قابل استفاده این گیاه، کلاله‌های قرمز رنگ آن است که معمولاً قبل از طلوع آفتاب برداشت میشود. عمدتاً در تهیه غذاها، حلواها، شیرینی‌ها و همچنین در کاربردهای دیگر مانند ماسک‌های صورت، رنگ کردن مو، خال‌کوبی، سحر و جادو، شستشوی بت‌ها و تولید عطر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طب سنتی و مدرن، به عنوان مایۀ انبساط دل و تقویت‌کننده قلب و کبد شناخته میشود و در بهبود هوش و حافظه، درمان سردرد، خواب‌آوری، افزایش بینایی و زیبایی چشم و لطافت پوست مؤثر است. زعفران خوراکی به گونه C. aureus تعلق دارد، در حالی که زعفران پاییزی یا گل حسرت (Colchicum autumnale) با زعفران واقعی ارتباطی ندارد و به خانواده سوسنی‌ها تعلق دارد.
زعفران
لغت نامه دهخدا
طرز کاشتن زعفران - در خرداد ماه پیاز زعفران را از زمین بیرون می آورند و تا شهریور ماه در محلی که آفتاب نداشته باشد، نگاه می دارند. دراول شهریور پیازها را در زمینی که 25 سانتیمتر عمق شیار داشته باشد، به فاصله های ده سانتیمتر می نشانند ( از اول شهریور تا نیمه آبان موقع زعفران است ). در آذر ماه به زمین کود می دهند و شروع به آبیاری می نمایند و تا اول فروردین سال دوم سه مرتبه آبیاری کفایت می کند. از اول فروردین سال دوم تا اول مهر ماه برای زمین مزروع آب و کودی لازم نیست و فقط باید در مهر سال دوم مقداری کود و بعد آب بدان دهند، پس از آبیاری زمین را مجدداً بقسمی شیار دهند که زیانی به پیازهای کاشته شده وارد نگردد. در بیستم مهر ماه سال دوم مقدار قلیلی گل میدهد و آبیاری در این سال تا اول فروردین هر دوازده روز یک مرتبه و در سالهای بعد طرز شیار و کود و آبیاری تا ده سال مانند سال دوم است. در بعضی از زمین ها تا 15 سال هم عمل می کنند. برداشت محصول زعفران از سال چهارم تا سال دهم است و از آن به بعد محصول آن روی به نقصان می نهد. در سال پانزدهم پیازرا از زمین خارج کرده و به ترتیب نخست در زمین دیگرانتقال می دهند. برداشت محصول - چیدن گل زعفران بایدقبل از طلوع آفتاب تمام شود و در هر سال قریب بیست روز، از پانزدهم مهر تا پنجم آبان همه روزه چیدن گل زعفران در سحرگاهان شروع و پیش از برآمدن خورشید ختم می شود:
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. پرچم معطر و خشک شده، و قرمزرنگ گل این گیاه که برای معطر و رنگ کردن غذاها به کار می رود و مصرف دارویی نیز دارد.
فرهنگ فارسی
( صفت ) گیاهی است پایا از تیره زنبقیها دارای ساقه ای زیرزمینی که از دو پیاز خارج میشود پیازهای آن سخت و مدور و گوشتدار و و پوشیده از غشائ های نازک و قهوه ای رنگ است از وسط پیاز - که در واقع قاعده ساقه زیرزمینی است - ساقه زیرمینی قایمی خارج میگردد و از ساقه زیرزمینی تعدادی برگهای باریک و دراز به رنگ سبز بیرون میاید از وسط برگهای مذکور ساقه مولد گل ظاهر میشود. که در انتها به ۱ یا ۲ و گاهی ۳ غنچه مولد گل منتهی میگردد گلهای آن منظم و شامل لوله ای دراز منتهی به ۳ گلبرگ و ۳ کاسبرگ برنگ گلبرگ میباشد گلبرگها بنفش و یا گلی و ارغوانی است قسمت مورد استفاده این گیاه ناحیه انتهایی خامه و کلاله آنست که به نام زعفران خرید و فروش میشود بوی زعفران قوی و معطر و طعمش تلخ و کمی تند است جساد جاری صفران. یا زعفران ابیض زعفران سفید. یا زعفران باغی زعفران زرد. یا رعفران رومی زعفران سفید. یا زعفران زرد گونه ای زعفران دارای گلهای زرد و کلاله زرد و آن به عنوان گل زینتی کاشته میشود زعفران اصفر زعفران طلایی زعفران باغی. یا زغفران سفید گونه ای زعفران که دارای گلهای سفید است و جزو گلهای زینتی است زعفران ابیض زعفران رومی. یا زعفران طلایی زعفران زرد. یا زعفران گل گونه ای زعفران که جزو گلهای زینتی زیباست و گلهای رقمهای متعدد سفید قرمز زرد خاکستری و زرد متمایل به سبز میباشد. یا زعفران ولایتی زعفران گل.
دهی از دهستان منصوری در بخش مرکزی شهرستان شاه آباد واقع است.
فرهنگ اسم ها
معنی: گیاهی علفی، چند ساله، و از خانواده زنبق که گلهای پاییزی سفید یا بنفش دارد
دانشنامه عمومی
زعفران (سرده). زعفران یا زرپران ( نام علمی: Crocus ) نام یک سرده از تیره زنبقیان است. گیاهان کوچکی هستند که گل های آن ها در اوایل بهار یا اوایل پاییز ظاهر می گردند. دارای غده های کم و بیش کروی که با اقسام مختلف پوشینه مستور هستند. برگ های باریک آن ها دو زائدهٔ ناوی در سطح زیرین و معمولاً یک خط سفید مرکزی در سطح فوقانی دارد. گلپوش شامل یک لولهٔ بلند و یک لبه زنگوله ای شش زبانه است که در زیر نور شدید آفتاب کاملاً باز شده و کم و بیش ستاره ای شکل می گردد. رنگ گل ها در این جنس متغیر و به رنگ های سفید، زرد، یاسمنی، بنفش، یا ارغوانی مایل به یاسمنی دیده شده که اغلب دارای رگه های تیره تری در سطح خارجی هستند. خامه اغلب به چندین شاخه تقسیم گردیده و میوه کپسول آن در سطح خاک و بر روی یک پایهٔ کوتاه و باریک قرار گرفته است و در گونه هایی هم که در پائیز گل می دهند در بهار ظاهر می گردد.
این جنس در حدود ۸۰ گونه دارد که در اروپا و نواحی مدیترانه تا آسیای مرکزی و پاکستان غربی پراکنده است ولی مرکز آن در یونان و ترکیه است و در ایران نیز ۸ گونهٔ آن دیده می شود.
تعداد زیادی از گونه ها اشکال انتخابی و دو رگه های آن ها به عنوان گیاهان متداول باغی محسوب گردیده و زعفران هم از کلاله های خشک شدهٔ نارنجی پررنگ گونهٔ زعفران خوراکی به دست می آید که در خراسان کشت گردیده و احتمالاً دارای گسترش کمتری در سایر نقاط ایران است. وجه تمایز زعفران ها از گونه های نسبتاً مشابه گل حسرت سفید یا بنفش و گونهٔ زرد رنگ جام زرین وجود ۳ پرچم به جای ۶ پرچم دو جنس اخیر است.
زعفران (گیاه). کروکوس ساتیووس ( نام علمی: Crocus sativus ) نام گونهٔ زراعی از سردهٔ زعفران است. زعفران یک ادویه ارزشمند در منطقه کوه های زاگرس است. زعفران با نام علمی کرکوس ساتیوس Crocus Sativus از خانواده زنبقیان Iridaceae است.
بهترین زمان برای کاشت زعفران ماه اردیبهشت و خرداد است و هرچه قدر هوا رو به گرمی برود و زمان کاشت به تأخیر بیافتد، پیاز زعفران دچار آسیب خواهد شد. آبیاری برای زعفران در اوایل کشت نیاز است و بعد از این تنها در زمان برداشت و چند روز قبل از برداشت نیاز به آب در زمین های کشت زعفران دیده می شود. گیاه زعفران نسبت به گیاهان دیگر به آبیاری و مراقبت کمتری نیاز دارد. پیاز زعفران زمانی که کاشت می شود تا ۷ سال بعد از آن نیاز به کاشت مجدد ندارد.
جملاتی از کلمه زعفران
به بار آورد از این رنج و تیمار درخت ارغوانش زعفران بار
چنان پیش من رنگ کاهی عزیز است که گویی مگر زعفران می‌فروشم
چون نیم در سبب چرا گویم شادی از زعفران همی‌یابم