چاووش به معنای نقیب لشکر است. این واژه به فردی اطلاق می‌شود که صفوف را در جنگ منظم کرده و از تجاوز لشکریان جلوگیری می‌کند. او باید تعداد افراد لشکر، هویت هر یک و وظایف آن‌ها را بشناسد و مراقب سپاهیان باشد. در متون تاریخی آمده است: هیچکس جرأت نداشت که شراب را به‌طور علنی بنوشد، زیرا چاووشان و محتسبان در این زمینه نظارت داشتند. همچنین به عنوان نقیب قافله شناخته می‌شود. او می‌تواند نقیب، جارچی، پیک، یساول، رئیس، پیشوا و وکیل کاروان باشد. در اصطلاح روستائیان خراسان، کسی است که در فصل مناسب زیارت، به‌صورت سواره یا پیاده به راه می‌افتد و با جار زدن یا خواندن اشعار مناسب، روستائیان را به زیارت عتبات عالیات تشویق می‌کند. همچنین، به سرهنگ و صاحب‌منصبی اطلاق می‌شود که پیشاپیش حاکم و شخصیت‌های بزرگ حرکت می‌کند. مولوی در اشعارش می‌گوید: بانگ چاووشان که از راه می‌رسد، تا نبیند، به دیواری می‌چسبد». برای اطلاعات بیشتر به واژه چاوش مراجعه کنید. همچنین، چاووش به بزغاله نر یکساله نیز اشاره دارد.
چاووش
لغت نامه دهخدا
از حشمت سلطانی و از تاج فریدون
چاووش ورا قبه و قوقوی کلاه است.سوزنی. || نقیب قافله. ( برهان ). نقیب و جارچی و پیک و یساول و رئیس و پیشوا و وکیل و پیشرو کاروان. ( ناظم الاطباء ). کسی که دعوت رفتن بزیارت عتبات عالیات کند. در اصطلاح روستائیان خراسان، کسی باشد که در فصل مناسب زیارت در دهات و روستاها سواره یا پیاده براه افتد و روستائیان را بوسیله جار زدن یا خواندن اشعار مهیج و مناسب بزیارت اعتاب مقدسه تشویق و تهییج نماید. || سرهنگ و صاحب منصبی که پیشاپیش حاکم و اشخاص بزرگ میرود. ( ناظم الاطباء ):
بانگ چاووشان چو از ره بشنود
تا نبیند رو به دیواری کند.مولوی.و رجوع به چاوش شود. || بزغاله نر یکساله. ( در اصطلاح روستائیان تربت حیدریه و گناباد ).
فرهنگ عمید
۲. [قدیمی] کسی که پیشاپیش قافله یا لشکر حرکت می کرد و آمدن آنان را با صدای بلند اعلام می کرد: بانگ چاووشان چو در ره بشنود / تا نبیند رو به دیواری کند (مولوی: ۳۶۷ ).
۳. [قدیمی] مٲمور تشریفات دربار.
فرهنگ فارسی
( صفت اسم ) ۱- پیشرو لشکر و کاروان نقیب قافله. ۲- کسی که پیشاپیش قافله یا زوار حرکت کند و آواز خواند. ۳- حاجب.
نقیب لشکر. آنکه صفوف در حرب راست کند و از تعدی لشکریان ممانعت نماید.
فرهنگ اسم ها
معنی: کسی که پیشاپیش دسته ای حرکت می کند و اشعار مذهبی می خواند، مامور تشریفات دربار، آن که پیشاپیش زائران با صدای بلند و به آواز اشعار مذهبی می خواند، مأمور تشریفات در دربار، نقیب لشکر و قافله، آن که پیشاپیش زائران حرکت می کند و اشعار مذهبی می خواند
دانشنامه عمومی
سرپرست کانون فرهنگی و هنری چاووش محمدرضا لطفی بود و حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان و محمدرضا لطفی از آهنگسازان این مجموعه آلبوم بودند که در کنار محمدرضا شجریان در ساخت این مجموعه آلبوم همکاری کردند. شهرام ناظری نیز به عنوان خواننده در کانون چاووش حضوری بسیار چشمگیر داشت.
انجمن موسیقی کانون چاووش در دهه ۱۳۵۰ با تلاش محمدرضا لطفی و حمایت های معنوی هوشنگ ابتهاج شکل گرفت و به طور رسمی ۱۰ مجموعه ( آلبوم موسیقی ) با نام های چاووش ۱، چاووش ۲، چاووش ۳، چاووش ۴، چاووش ۵، چاووش ۶، چاووش ۷، چاووش ۸، چاووش ۹، و چاووش ۱۰ منتشر و وارد بازار کرد. کانون چاووش شامل گروه شیدا به سرپرستی و آهنگ سازی محمدرضا لطفی و گروه عارف با آهنگسازان پیشرویی مانند حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان بود. آخرین کنسرت تعدادی از اعضای کانون چاووش سال ۱۳۶۷ با آهنگسازی حسین علیزاده و آواز شهرام ناظری در تالار وحدت روی صحنه رفت. چاووش با جدا شدن بسیاری از هنرمندان آن، رو به افول گذاشت. بخش عمده ای از گروه چاووش کامکارها در گروه شیدا بودند. با رفتن پشنگ، ارژنگ، اردشیر، و بیژن کامکار از گروه شیدا و بروز اختلافات دیگری کانون چاووش منحل شد.
مجموعهٔ چاووش ها را از نظر فرم باید در چند دسته نسبتاً متفاوت قرار داد.
• بخشی از برنامه های اجرا شده در این آلبوم ها از رپرتواری کاملاً سنتی برخوردارند
• بخشی دیگر، سرودها و ترانه های میهن پرستانه و انقلابی هستند
• بخشی نیز تجربیاتی بسیار ارزشمند در زمینهٔ موسیقی بی کلام به حساب می آیند.
جمله سازی با چاووش
چو رفتی بر سر میدان ز ایوان رسیدی بانگ چاووشان به کیوان
ناگهان آمد به گوشش هایهو صوت چاووشان و بانگ طرقو
