این واژه به معنای پراکندگی و پخش کردن است. در اصطلاح ادبی، به کلامی گفته می‌شود که مقید به وزن و قافیه نباشد. در مقابل شعر، نثر به سبک گفتار روزمره نزدیکتر است. بیشتر در توضیح واقعیت‌ها و بحث درباره اندیشه‌ها و نظرات به کار می‌رود. در رسانه‌ها، فیلم‌ها، فلسفه، نمایشنامه‌ها، تاریخ، زندگینامه، نامه‌نگاری، مقاله‌نویسی نشریات و دانشنامه‌ها بیشتر از نثر استفاده می‌شود. نثر مانند متنی پراکنده است و نیازمند دقت در خواندن است. یکی از طبقه‌بندی‌های مشهور و پرکاربرد متون ادبی، تقسیم‌بندی دوگانه‌ای است که بر اساس آن، متون به دو گونه اصلی شعر و نثر تقسیم می‌شوند. این بدان معناست که می‌توانیم چیزی را شبیه به بیان خودمان تبدیل کنیم، مثلاً شعری را ساده کرده و به زبان ساده بیان کنیم.
نثر
لغت نامه دهخدا
در باغ و راغ دفتر و دیوان خویش
از نظم و نثر سنبل و ریحان کنم.ناصرخسرو.نبیند که پیشش همی نظم و نثرم
چو دیبا کند کاغذ دفتری را.ناصرخسرو.رشک نظم من خورد حسان ثابت را جگر
دست نثر من زند سحبان وائل را قفا.خاقانی.به نظم و نثر کسی را گر افتخار سزاست
مرا سزاست که امروز نظم و نثر مراست.خاقانی.نه هر کسی سخن نثر، نظم داند کرد
که نظم شعر عطائی است از مهیمن فرد.مؤیدی.|| ( مص ) پراکنده کردن. ( آنندراج ) ( از منتهی الارب ) ( از ناظم الاطباء ) ( غیاث اللغات ). نثار. ( منتهی الارب ) ( از ناظم الاطباء ): نثر الشی َٔ؛ رماه متفرقاً. ( اقرب الموارد ). || نثار کردن شکر و جز آن. ( تاج المصادر بیهقی ). نثار کردن. ( دهار ) ( زوزنی ). || سخن بسیار گفتن. ( آنندراج ) ( از منتهی الارب ) ( از ناظم الاطباء ) ( از اقرب الموارد ). || زره انداختن از تن مرد. ( آنندراج ) ( منتهی الارب ). زره از تن انداختن. ( از اقرب الموارد ): نثر درعه؛ انداخت زره خود را. ( ناظم الاطباء ). اخذ درعاً فنثرها علی نفسه؛ صبها. ( اقرب الموارد ). || فرزند بسیار آوردن. ( آنندراج ) ( از منتهی الارب ) ( از ناظم الاطباء ). || بینی افشاندن. ( آنندراج ) ( منتهی الارب ). افشاندن آنچه در بینی است، پس از استنشاق. ( از ناظم الاطباء ). || عطسه کردن گوسپند و بیرون کردن آنچه در بینی باشد که آن را اذیت کند. ( ناظم الاطباء ).
نثر. [ ن َ ث َ ] ( ع اِ ) آنچه پراکنده گردد و بریزد از هر چیزی. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ).
نثر. [ن َ ث ِ ] ( ع ص ) بسیارسخن. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ).
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
فرهنگ فارسی
۱ - ( صفت ) پراکنده ۲ - (اسم ) سخن غیر منظوم کلامی که شعرنباشدپراکنده مقابل نظم شعرپیوسته: شهرمرومجمع اصحاب طبع ومربع ارباب نظم ونثربود.یانثرمرسل.نثر عاری ازصنایع لفظی ومعنوی وسجع وقافیه نثرساده یانثرفنی.نثرمشحون بصنایع لفظی ومعنوی وسجع وقافیه نثرمصنوع.یانثر مصنوع.نثرفنی.
پراکنده یا سخن پاشیده.
دانشنامه عمومی
نثر را بر پایه کاربرد به گونه های زیر تقسیم می کنند:
• روایی
این نثر، داستانی حقیقی یا اختراعی را به طریقی بیان می دارد که جذاب باشد. نمونه های آن رمان های بوف کور و کلیدر هستند.
• استدلالی
این نثر، بخردانه و ذهنی است و کاربرد آن ترغیب خواننده به باورداشت چیزی است مانند سیر حکمت در اروپا اثر محمدعلی فروغی یا اسلام شناسی اثر علی شریعتی.
• نمایشی
اینگونه نثر بیشتر به صورت نمایشنامه نوشته می شود مانند مرگ یزدگرد اثر بهرام بیضایی و مرگ در پاییز نوشته اکبر رادی.
• آموزشی
کاربرد این گونه نثر انتقال اطلاعات است، برای نمونه کتاب های درسی، دانشنامه ها و کتاب هایی همچون تاریخ بیهقی.
• کندوکاوی
کتاب های تخیلی فکری یا در موضوعات تفریحی، مقاله های جُنگ های ادبی و کتاب های دربارهٔ تفکر مذهبی در این گونه قرار می گیرند مانند فیه مافیه اثر مولانا.
• فرامتن
گونه هایی از نثر که بدون اینکه بخواهند وارد حیطه شعر منثور بخواهند از ساحات و پتانسیل های هنری کلمه استفاده کنند مانند کویر از علی شریعتی و شطح صوفیه و متونی همانند نهج البلاغه و پیامبر جبران خلیل جبران
روی هم رفته سبک نوشتاری نثر تا اندازه ای مهم است ولی در بیشتر نوشته ها مفاد مهم تر از سبک است.
نثر را بر پایه شکل نوشتاری به گونه های زیر تقسیم می کنند:
نثر مرسل یا نثر سبک خراسانی یا نثر دوره اول یا نثر بلعمی
نوشته ای است ساده و از پیرایه ها و آرایش های ادبی خالی است. در حقیقت، نثر مرسل ساده ترین وسیله برای بیان مقاصد نویسنده است. نخستین نوشته های بازمانده فارسی بعد از اسلام تا آخر قرن پنجم هجری، بجز نوشته های فارسی خواجه عبدالله انصاری، همه به نثر مرسل است. تاریخ بیهقی، با آن که از نظر میزان اصطلاحات و لغات، اندکی از نثرهایی شبیه تاریخ بلعمی دشوارتر است، اما هر دو نثر مرسل محسوب می شوند. از اواخر قرن پنجم به بعد نثر مرسل به عنوان شیوه ای متداول مطرح نبود و به تدریج آثار نثر رو به دشواری نهاد و در آن ها دگرگونی هایی پدید آمد. با این وجود در دوران معاصر، دوباره نثر مرسل به صورت شیوه ای غالب مطرح شد و امروزه تقریباً تمامی آثار روزنامه ای، مقالات و کتب علمی و درسی به صورت نثر مرسل است.
دانشنامه اسلامی
در قرون اولیه ی هجری ادبای متقدم نثر را از لحاظ اغراض و معانی و بعدها از نظر الفاظ و لغات، به سه نوع ۱. مرسل؛ ۲. فنی؛ ۳. موزون (مسجع) تقسیم کرده اند... البته انواع متنوعی از فن نثر در طی مراحل تطور و تکامل تجربه شد که قدمای بلاغت به آن اشاره ای نکرده اند؛ شاید چون خود به آن دست نیافته بودند. ما در اینجا انواع نثر را از نثر محاوره ی عادی که اولین مرحله از مراحل نثر به شمار می رود، آغاز کرده و به نثر فنی که نوع متکلف و دشوار نثر می باشد می رسیم:
نثر محاوره ای (گفتاری)
نثر محاوره ای یا گفتاری اولین مرحله از مراحل نثر به شمار می رود که از دوره ی سامانی شروع می شود. این نثر از زبان مردم سرچشمه می گیرد و گوینده جایز است تمام تعبیرات و لغاتی را که در زبان محاوره استفاده می شود، به کار گیرد. در این نوع نثر جمله ها ساده و کوتاه و گاه بریده بریده است. ــ کهن ترین نمونه ی نثر محاوره را در قصه های عامیانه ی "سمک عیار" می توان دید. «...مردان دخت، در آن سوراخ باز به هوش آمد و خود را در بند یافت. دست و پای بسته، از درد بر نمی توانست جنبیدن. فروماند و گریه بر او فرو افتاد.این نوع نثر را در نمونه های معاصر در آثار طنز دهخدا و جمالزاده و جلال آل احمد قابل مشاهده می باشد. ــ نمونه ای از "دوستی خاله خرسه" محمدعلی جمالزاده:«برف بنای باریدن را گذاشت و دانه های ریز آن مانند شیرهای سفید فضای بیایان را پر نمود. گاهی کولاک می شد و گردبادی افتاد توی برف... سرمای کافر چنان پیر مسافر را در می آورد.»
نثر نوشتاری
...
[ویکی الکتاب] معنی نَصْرٌ: یاری
معنی مَّنثُوراً: پاشیده شده - پراکنده شده - پخش شده (کلمه نثر به معنای پاشیدن است )
تکرار در قرآن: ۳(بار)
پراکندن. راغب گفته «نَثْرُ الشَّیْءِ: نَشْرُهُ وَ تَفْریقُهُ».. چون آن غلامها را بینی گمان کنی مروارید پراکندهاند که در هر گوشه از صفا میدرخشد.. هباء منثور به معنی گرد پراکنده است یعنی آمدیم به عملشان و آن را همچون غبار پراکنده نمودیم مثل:. هر دو آیه در باره اعمال نیکی است که کفار در این دنیا انجام دادهاند و در آخرت بهرهای از آن نخواهند دید. *. آنگاه که آسمان بشکافد و آنگاه که ستارگان پراکنده شوند. ظاهر آن است که پراکنده شدن کواکب در اثر انفطار آسمان است آیه از آیات قیامت است که در «قیامت» بررسی شد.
ویکی واژه
نوشتة غیرمنظوم، نوشته‌ای که شعر نباشد.
جمله سازی با نثر
در آنروزگاری که حاصل نبود مرا عشر این نظم و نثر و بیان
زنثر و شعرم فلک نثره و شعری کند زلفظ پا کم صدف لؤلؤ و مرجان برد
بردند کمال گوی دعوی نظم تو و نثر هر دو با هم
