واژه متکبر از ریشه تکبر به دو معنا به کار میرود: یکی از این معانی، ممدوح و پسندیده است که به خداوند نسبت داده میشود و به معنای داشتن عظمت و صفات نیکو است. معنای دیگر، مذموم و نکوهیده است که در مورد غیر خدا به کار میرود و به حالتی اشاره دارد که فرد خود را بالاتر و برتر از دیگران میبیند و بر این باور است که از دیگران برتر است و صفاتی را که ندارد به خود نسبت میدهد. بنابراین، معنای اول پسندیده و معنای دوم در مورد عموم مردم است. بر اساس تعاریف ارائه شده از کبر و تکبر، میتوان گفت که تکبر یکی از صفات خداوند است، زیرا عظمت و کبریایی مختص ذات خداوند است. هر بندهای که دچار تکبر شود، در واقع با یکی از صفات خداوند به مقابله و منازعه پرداخته است. از این رو، عظمت و بزرگی تنها شایسته مقام خداوند است و این واژه به معنای ممدوح تنها در مورد او به کار میرود؛ در غیر این صورت، به معنای مذموم خواهد بود. در حدیثی از امام صادق علیهالسلام آمده است: کبریا و بزرگی، ردای خداوند است و هر کس بخواهد با این ردا به ستیزه بپردازد، او را در آتش سرنگون خواهد کرد.
متکبر
لغت نامه دهخدا
آمد آنگاه چنانچون متکبر ملکی
تا ببیند که چه بوده ست بهر کودککی.منوچهری ( دیوان چ دبیرسیاقی چ 2 ص 161 ).و اگر مدعیانش ترشروی باشند و متکبر و محال گوی و بخیل و رعنا، بدانند که... ( سیاست نامه چ اقبال ص 111 ).
غبار خنگ تو در دیده پلنگ شده ست
از این سبب متکبر بود همیشه پلنگ.مسعودسعد.مشتی متکبر مغرور معجب نفور مشتغل مال و نعمت مفتتن جاه و ثروت. ( گلستان، کلیات سعدی چ مصفا ص 118 ).|| گردنکش. ( آنندراج ) ( دهار ). کسی که گردنکشی میکند. گردنکش و سرکش. ( از ناظم الاطباء ). ج، متکبرین.
متکبر. [ م ُ ت َ ک َب ْ ب ِ ] ( اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی. ( مهذب الاسماء ) ( از ناظم الاطباء ). نامی است از نامهای باری تعالی و معنی آن والاتر از آنچه شایسته او نیست. ( از منتهی الارب ).
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. از نام های خداوند.
فرهنگ فارسی
( اسم ) ۱ - بزرگ منشی نماینده خود خواه: و اگر مدعیانش ترشروی باشند و متکبر و محال گوی و بخیل و رعنا بدانند که پادشاه نا خوش طبع... است. ۲ - گردنکش جمع: متکبرین.
دانشنامه اسلامی
معنی مُتَکَبِّر: کسی که با جامه کبریائی خود را بنمایاند - آنکه خود را برتر از دیگران بداند (این صفت تنها در مورد خداوند صفت نیکویی است چون جامه بزرگی تنها برازنده اوست)
معنی مُتَکَبِّرِینَ: کسانی که با جامه کبریائی خود را بنمایانند - آنانکه خود را برتر از دیگران بداند (صفت متکبر تنها در مورد خداوند صفت نیکویی است چون جامه بزرگی تنها برازنده اوست)
معنی لَا یَسْتَکْبِرُونَ: تکبر نمیورزند (متکبر آن کسی است که با جامه کبریائی خود را بنمایاند و کبریاء به معنی بزرگی بسیارو سرخم نیاوردن در برابر هیچ کس است و مبالغه در کبر را میرساند و در عظمتهای غیر حسی استعمال میشود، که برگشت آن به کمال وجود و غیر متناهی بودن کمال او است...
معنی یَسْتَکْبِرْ: تکبّر ورزد (متکبر آن کسی است که با جامه کبریائی خود را بنمایاند کبریاء به معنی بزرگی بسیارو سرخم نیاوردن در برابر هیچ کس است و مبالغه در کبر را میرساند و در عظمتهای غیر حسی استعمال میشود، که برگشت آن به کمال وجود و غیر متناهی بودن کمال است لذا صف...
معنی یَتَکَبَّرُونَ: تکبر می کنند (تکبر نمایاندن خود با جامه کبریائی و کبریاء به معنی بزرگی بسیارو سرخم نیاوردن در برابر هیچ کس است و مبالغه در کبر را میرساند و در عظمتهای غیر حسی استعمال میشود، که برگشت آن به کمال وجود و غیر متناهی بودن کمال است لذا صفت متکبر تنها برا...
ریشه کلمه:
کبر (۱۶۱ بار)
واژه «متکبر» هر چند به تمام کسانی که خود بزرگ بین هستند اطلاق می گردد، ولی در اینجا بیشتر، منظور کسانی است که در برابر دعوت انبیاء به آئین حق، استکبار جستند، و از پذیرش دعوت آنها سر باز زدند.
«متکبّر» از مادّه «تکبّر» به دو معنا آمده است: یکی ممدوح، که در مورد خداوند به کار می رود، و آن دارا بودن بزرگی و کارهای نیک و صفات پسندیده فراوان است، و دیگری، نکوهیده و مذموم، که در مورد غیر خدا به کار می رود، و آن این است که افراد کوچک و کم مقدار، ادعای بزرگی کنند، و صفاتی را که ندارند، به خود نسبت دهند، و از آنجا که عظمت و بزرگی، تنها شایسته مقام خدا است، این واژه به معنای ممدوحش، تنها درباره او به کار می رود و هرگاه در غیر مورد او به کار رود، به معنای مذموم است.
[ویکی اهل البیت] متکبر (اسم الله). از اسماء حسنی خداوند است که در قرآن کریم آمده است: السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ. و آن بمعنی صاحب کبریاء و صاحب عظمت است چنانکه زمخشری گفته: «البلیغ الکبریاء و العظمة» در اقرب الموارد میگوید: «تکبّر الرّجل: کان ذا کبریاء» در المیزان آمده: متکبّر آنست که متلبّس بکبریاء و در آن ظاهر باشد. این صفت در خداوند صادق است زیرا کبریاء و عظمت حقیقی از آن اوست قرآن کریم می فرماید: وَ لَهُ الْکِبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ
قاموس قرآن، سید علی اکبر قرشی، تهران:دار الکتب الإسلامیة، 1371
ویکی واژه
خودبین، مغرور، دارای تکبر.
جملاتی از کلمه متکبر
متکبر، وقود آن باشد خانه سوز مکذبان باشد
آمد آنگاه چنانچون متکبر ملکی تا ببیند که چه بودهست بهر کودککی