فریدون

فریدون. [ ف ِ رِ ] ( اِخ ) نام عقل فلک هشتم باشد که فلک البروج است. ( برهان ).
فریدون. [ ف ِ رِ ] ( اِخ ) در زبان پهلوی فرتن، یکی از بزرگان داستانی مشترک اقوام هند و ایرانی است. ( از حاشیه برهان چ معین ). پادشاهی است معروف که ضحاک را دربند کرد. ( برهان ). مطابق شاهنامه فردوسی او پسر آتبین و از نسل جمشید است که پس از مشاهده ستمگریهای ضحاک تازی علیه او قیام میکند و با دستیاری کاوه آهنگر، ضحاک را دستگیر و در کوه دماوند زندانی میکند و خود به پادشاهی ایران می رسد. سپس در پایان عمر سرزمین وسیع قلمرو خود را میان پسرانش سلم و تور و ایرج تقسیم میکند و ایران را به ایرج می سپارد. سرانجام سلم و تور توطئه میکنند و ایرج را به قتل میرسانند. و جنازه ایرج را نزد پدر می آوردند و فریدون پس از زاری و ناله بسیار مقام او را به پسرش منوچهر میدهد و منوچهر به جنگ عموهای خود میرود و بنیاد جنگهای ایران و توارن نهاده میشود. فریدون در پایان سلطنت پانصدساله خود تاج شاهی را بر سر منوچهر میگذارد و از این جهان رخت برمی بندد. فریدون در ادبیات فارسی بعنوان مظهر قدرت و پیروزی مورد تشبیه قرار گرفته است.

فریدون دو پسر از شهرناز و یک پسر از ارنواز. بزرگ ترین را سَلَم، پسر میانی را تور، و آن سومی را ایرج نامید. سه دختر شاه یَمَن را به همسری این سه پسر برگزید. سپس کشور خود را در میان سه پسر خود تقسیم کرد و ایران زمین را به ایرج داد. سلم و تور، که آن را بی عدالتی می دانستند، سر به شورش برداشتند. فریدون ناگزیر ایرج را به جنگ برادران فرستاد. اما ایرج از درِ آشتی درآمد و کشته شد. فریدون، که در انتظار بازگشت ایرج شهر را آذین بسته بود، ناگهان با سر بریدۀ او روبه رو شد. از شدت اندوه، باغ ایرج را به آتش کشید. آن گاه فریدون منوچهر، نوۀ ایرج، را به جنگ سلم و تور فرستاد و منوچهر سر هردو را برید و برای فریدون فرستاد. در این هنگام، فریدون، سام نریمان را به حضور خواست و منوچهر را به او سپرد و تاج شاهی بر سر منوچهر نهاد و خود پس از چندی درگذشت. در متون پهلوی فریدون را پزشک هم خوانده اند. در اوستا از پزشکی به نام ثِرِیته نام برده شده که ظاهراً بعداً او را با فریدون (ثرئتون) یکی دانسته اند. ثریته یکی از کهن ترین چهره های اساطیری ایران، از خاندان سام، پدر گرشاسپ، نخستین پزشک و درمان بخش نوع بشر در روایات اساطیری ایران باستان و اوستاست. در وندیداد، ثریته نخستین پزشک و بازدارندۀ مرگ و دوردارندۀ تب از تن مردمان است. اهورمزدا گیاهان دارویی درمان بخش را، که هزاران هزار می رویند، برای ثریته می آفریند. حمزه اصفهانی می نویسد، فریدون افسون و تریاق را، که از جرم افعی به دست می آید، به وجود آورد و دانش پزشکی را بنیاد نهاد و از گیاهان، داروهایی برای دفع بیماری های جانداران ساخت. تریتۀ هندی با ثریتۀ ایرانی سنجیدنی است. ثریته ماری سه پوزه و هفت دم را می کُشد، و فریدون هم مار یا اژدهایی سه پوزه را می کشد. در اوستا، ثریته سومین سازندۀ هوم است و در ریگ ودا، هوم برای تریته صاف می شود. تریتون یونانی نیز رب النوعی است با دم ماهی، که در آب می زید. در اساطیر یونانی، اَسکِلِپیوس، رب النوع پزشکی، که از قرن ۵پ م رب النوعی شناخته شده است، در ارتباط مستقیم با مار است و مار از دیرباز نشان ویژۀ علم پزشکی است. نبرد ثریته با گاوِ نگه دارندۀ مرز ایران و توران نیز از کهن بودن اسطورۀ ثریته حکایت دارد. در زمان فرمانروایی کیکاوس، در مرز ایران و توران گاوی بود که نیرویی از ایزدان داشت و سامان مرز و تعیین حدود با او بود. در منابع اسلامی، اثرت بیشتر به صورت اثرط آمده است. از این که فردوسی به اثرت نپرداخته و در گرشاسب نامۀ اسدی طوسی داستان اثرط به تفصیل آمده است و می توان گمان برد که اسدی منابع دیگری در اختیار داشته است.