دانشنامه اسلامی
کتاب حاضر، رساله ای است مختصر که در 20 بخش تنظیم گشته است. موضوع هایی که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته، به طور کلی اینهاست: قدر، تشبیه، خلق قرآن، رؤیت خداوند، عرش الهی و بررسی احادیث مختلف در این باب. انبوهی از اطلاعات موجود در تأویل مختلف الحدیث و حتی بسیاری از عبارات آن عیناً در این کتاب تکرار شده است.
بخش اول کتاب، در باره اهمیت این کتاب بحث نموده است.
مبارزه ابن قتیبه با معتزله و جهمیه و دیگر فرقه هایی که کلام و فلسفه را مایه کار خود قرار می دادند، موجب گردید که وزیر متوکل وی را به قضای دینور برگمارد. در بسیاری از آثار او، خاصه تأویل مختلف الحدیث، مبارزه تند و آشکاری برضد معتقدان به رأی و به خصوص ابو حنیفه پدیدار است. وی استحسان و قیاس را نیز به شدت رد می کند و معتقد است که آنها سرانجام انسان را به بدعت می کشانند. این مطالب در بخش دوم کتاب به چشم می خورد.
در بخش سوم می خوانیم: ابن قتیبه در پی شیخی از اهل حدیث می گشت تا نزدش علم بیاموزد و او را مقتدای خود سازد. در آن روزگار، ابن راهویه(د 238ق852/م) که از مرو برخاسته بود و در نیشابور می زیست، شهرتی فراگیر داشت. از آثار ابن قتیبه چنین برمی آید که از میان همه دانشمندان سده 3ق9/م تنها کسی را که می توان به راستی، شیخ و استاد او به شمار آورد، همین ابن راهویه است. به همین جهت، به رغم سکوت منابع در باره پیوند استاد و شاگرد، معاصران، معتقدند که وی پیش از وفات ابن راهویه؛ یعنی زمانی که خود بیست یا بیست و چند سال بیش نداشته است، به نیشابور رفته و پس از وفات ابن راهویه به بصره بازگشته است.
