دانشنامه اسلامی
ریشه کلمه:
بکی (۷ بار)
بکاء اگر به قصر خوانده شود به معنی گریه و اشک ریختن است و اگر به مدّ باشد به معنی صدائی است که توأم با گریه است (صحاح) راغب گوید: در صورتی که صدا بیش از اندوه باشد با مدّ آید مثل رغاء و ثغاء و اگر اندوه بیش از صدا باشد با قصر آید. شب پیش پدرشان آمدند در حالی که گریه میکردند و اوست که میخنداند و میگریاند. سجده کنان و گریه کنان میافتند «بکّی» جمع با کی است و آن بر وزن فعول (به ضمّ اوّل) است چنان که سجود در «الرُکَّعِ السُجُودْ» جمع ساجد است گویند: ساجد، سجود، قاعد قعود و راکع رکوع (مفردات). در اینجا لازم است به دو آیه توجّه کنیم، یکی آیه تدبر در آیه و ما قبل آن روشن میکند که مراد از دو امر، خبر در صورت امر است یعنی در دنیا اندکی بسیار گریه میکنند و میخندند و در آخرت بسیار گریه میکنند، در آیه ما قبل میفرماید: متخلّفین که با رسول خدا به جنگ نرفتند از اینکار شاد شدند و به دیگران گفتند: در گرما به جنگ نروید، بگو آتش جهنّم از این گرما شدیدتر است، بعد میگوید: کمی بخندند و بسیار گریه کنند و مأل کارشان شادی قلیل و گریه کثیر است و آن جزای عملشان میباشد (استفاده از المیزان). دیگری آیه به فرعونیان که غرق شدند، آسمان و زمین گریه نکرد، غرض از گریه آسمان و زمین چیست؟ بعضی در آیه، کلمه اهل مقدّر کردهاند یعنی: اهل آسمان و زمین به آنها گریه نکردند، بعضی گفتهاند: چون کرد بزرگی بمیرد عرب در تعظیم او گوید: آسمان و زمین بر او گریه کرد و باد گریست و آفتاب تاریک گردید و در آیه فرموده: آسمان و زمین بر آنها نگریست یعنی مردم بی ارزش و کم اهمیّت بودند. باید دانست: نظیر این تعبیر در روایات نیز آمده است، ثقه الاسلام کلینی در کافی باب فقد العلماء از امام کاظم «علیه السلام» نقل کرده: آنگاه که مؤمن از دنیا برود ملائکه و بقعههای زمین که در آنها عبادت میکرد و درهای آسمان که اعمالش از آنها بالا برده میشد بر او گریه میکنند....» در کشّاف ذیل آیه فوق منقول است که رسول خدا «صلی اللّه علیه و آله و سلم» فرمود: هیچ مؤمن در غربت که گریه کنندگانش نزد او نیستند نمیمیرند مگر آنکه آسمان و زمین بر او گریه میکنند. در تفسیر برهان ذیل آیه شریفه چند حدیث نقل شده که علی «علیه السلام» فرمود: لکن به این (حسین بن علی) آسمان و زمین گریه میکنند. و از امام صادق «علیه السلام» روایت شده که: از وقت قتل یحیی آسمان بر کسی نگریست تا حسین «علیه السلام» کشته شد پس آسمان گریست. نظیر این روایات در مجمع البیان و سفینة البحار و غیره بسیار است. تمام موجودات نسبت به خدا چنانکه در «سبح» خواهد آمد، زنده و مدرکاند هیچ مانعی ندارد که آیه را حمل به ظاهر کرده و بگوئیم: آسمان و زمین هم متأثر میشوند و گریه میکنند گر چه ما از حقیقت آن بی اطلاعیم.
