دانشنامه اسلامی
جمال الدین ابی الحسن علی بن یوسف قفطی در شهر قفط، یکی از شهرهای مصر زاده شد. بخشی از دوران طفولیت او در این شهر گذشت، سپس به قاهره رفته و در مدارس آنجا به تحصیل علم پرداخت و از محضر شیوخ و علمای آن شهر بهره برد. در عنفوان جوانی به زادگاه خویش بازگشت و از سرچشمه های علم و محضر دانشمندان شهر بهره مند گشت. پدر وی یوسف بن ابراهیم ملقب به قاضی اشرف، فردی ادیب و دارای موقعیت اجتماعی بود. در جریان خروج قفطی ها علیه صلاح الدین ایوبی، یوسف پدر مؤلف از آن شهر کوچ کرده و به قاهره رفت و در آنجا به خدمت سلاطین ایوبی در آمده و جایگاه والایی یافت. وی در شهرهای مختلف مناصب گوناگونی را عهده دار شد تا در نهایت در ذی جبله از شهرهای یمن اقامت گزیده و در همانجا از دنیا رفت. قاهره، در زمانی که مؤلف در آن جا بود، دارای مدارس عدیده و کتابخانه ها و دانشمندان فراوانی بود، از این رو وی خود را وقف تحصیل علم نمود و در این زمینه پیشرفت شایانی نمود. از جمله اساتید وی می توان از محمد بن محمد بن بنان انباری و نیز ابو طاهر سلفی نام برد. پس از مدتی با کوله باری از دانش و آگاهی به زادگاه خود، قفط بازگشته، با دانشمندان آن شهر محشور و با ادیبان آن سامان به مناظره پرداخت. در قفط از محضر صالح بن عادی عذری که از متخصصان علم نحو بود بهره ها برد.سپس به قاهره بازگشت و در مسافرتی که پدرش به عنوان والی بیت المقدس به آن شهر داشت او را همراهی کرد و در آنجا اقامت گزید. از آنجا به حلب رفته و در مصاحبت دوست پدرش میمون قصری والی حلب قرار گرفت. بعد از فوت وزیر میمون قصری، به ناچار پست وزارت را پذیرا شد و به خوبی انجام وظیفه نمود. وقایع دیگری نیز در زندگانی قفطی روی داده است که نیازی به ذکر ندارد. وی سرانجام در حلب درگذشت و در همانجا مدفون گشت. قفطی در جمع آوری کتابها و پرداختن پولهای گزاف در مقابل آنها معروف بود. ابن شاکر می گوید: او از دنیا جز کتاب چیزی را دوست نمی داشت.
[ویکی نور] إنباه الرواة علی أنباه النحاة، تألیف جمال الدین ابوالحسن علی بن یوسف قفطی (متوفی 624ق)، با تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، کتابی است درباره زندگی نامه و حالات شعرا و ادبا که به زبان عربی و در قرن هفتم هجری نوشته شده است.
نویسندگان و علمای مختلف، نام این کتاب را به صورت های گوناگون، ذکر کرده اند. مؤلف خود در کتاب «أخبار الحکماء» و یاقوت در «معجم الأدباء» و ادفوی در «الطالع السعید»، از آن به عنوان «أخبار النحاة» یاد کرده و سیوطی در «البغیة و حسن المحاضرة»، آن را «تاریخ النحاة» خوانده است. یاقوت در جای دیگری در ترجمه قفطی، آن را «أخبار النحویین» نامیده است .
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده و اسامی افراد، به ترتیب حروف الفبا، در چهار جلد، سامان یافته است.
مؤلف در شرح حال افراد، علاوه بر رعایت حروف هجایی در ترتیب اسامی، روش خاصی ندارد. وی غالبا ابتدا نام شخص، سپس شهرت وی و بعد از آن اخبار و کتاب های او و همچنین سال درگذشت و نیز محل و سال تولد و اقلیمی که در آن می زیسته را یادآور شده است. در موارد اندک و محدودی نیز، برخی افراد، دو مرتبه معرفی شده اند: یک بار با اسم و بار دیگر با کنیه یا شهرت .
وی در گردآوری مطالب کتاب، به دو مصدر اصلی و اساسی مراجعه داشته است:
[ویکی فقه] انباه الرواه علی انباه النحاه (کتاب). کتاب انباه الرواة علی انباه النحاة اثر جمال الدین ابی الحسن علی بن یوسف قفطی از ادبای قرن هفتم هجری به زبان عربی و درباره زندگینامه و حالات شعرا و ادبا می باشد.
جمال الدین ابی الحسن علی بن یوسف قفطی در شهر قفط، یکی از شهرهای مصر زاده شد. بخشی از دوران طفولیت او در این شهر گذشت، سپس به قاهره رفته و در مدارس آنجا به تحصیل علم پرداخت و از محضر شیوخ و علمای آن شهر بهره برد. در عنفوان جوانی به زادگاه خویش بازگشت و از سرچشمه های علم و محضر دانشمندان شهر بهره مند گشت. پدر وی یوسف بن ابراهیم ملقب به قاضی اشرف، فردی ادیب و دارای موقعیت اجتماعی بود. در جریان خروج قفطی ها علیه صلاح الدین ایوبی، یوسف پدر مؤلف از آن شهر کوچ کرده و به قاهره رفت و در آنجا به خدمت سلاطین ایوبی در آمده و جایگاه والایی یافت. وی در شهرهای مختلف مناصب گوناگونی را عهده دار شد تا در نهایت در ذی جبله از شهرهای یمن اقامت گزیده و در همانجا از دنیا رفت. قاهره، در زمانی که مؤلف در آن جا بود، دارای مدارس عدیده و کتابخانه ها و دانشمندان فراوانی بود، از این رو وی خود را وقف تحصیل علم نمود و در این زمینه پیشرفت شایانی نمود. از جمله اساتید وی می توان از محمد بن محمد بن بنان انباری و نیز ابو طاهر سلفی نام برد. پس از مدتی با کوله باری از دانش و آگاهی به زادگاه خود، قفط بازگشته، با دانشمندان آن شهر محشور و با ادیبان آن سامان به مناظره پرداخت. در قفط از محضر صالح بن عادی عذری که از متخصصان علم نحو بود بهره ها برد.سپس به قاهره بازگشت و در مسافرتی که پدرش به عنوان والی بیت المقدس به آن شهر داشت او را همراهی کرد و در آنجا اقامت گزید. از آنجا به حلب رفته و در مصاحبت دوست پدرش میمون قصری والی حلب قرار گرفت. بعد از فوت وزیر میمون قصری، به ناچار پست وزارت را پذیرا شد و به خوبی انجام وظیفه نمود. وقایع دیگری نیز در زندگانی قفطی روی داده است که نیازی به ذکر ندارد. وی سرانجام در حلب درگذشت و در همانجا مدفون گشت. قفطی در جمع آوری کتابها و پرداختن پولهای گزاف در مقابل آنها معروف بود. ابن شاکر می گوید: او از دنیا جز کتاب چیزی را دوست نمی داشت.
آثار مؤلف
۱. اخبار العلماء باخبار الحکماء ۲. اخبار المتیمین ۳. اخبار المحمدین من الشعراء ۴. اخبار مصر من ابتدائها الی ایام صلاح الدین ۵. تاریخ قفطی ۶. انباه الرواة علی انباه النحاة ۷. العکدم علی الموطا و...
معرفی کتاب
کتاب «انباه الرواة» معجمی است که شرح حال مشایخ دو علم نحو و لغت را از زمانابو الاسود دوئلی تا زمان خود مؤلف در قرن هفتم هجری در برمی گیرد. علاوه بر این شرح حال عده زیادی از قراء، فقهاء، محدثین، متکلمین، صوفی ها و عالمان علم عروض و ادیبان و شاعران و نویسندگان و مورخان و نیز منجمان را که به نحوی در لغت یا شناخت علم نحو مشارکت داشته اند، فراهم آورده است.مؤلف در شرح حال افراد روش خاصی ندارد. وی غالبا ابتدا نام شخصی، سپس شهرت وی و بعد از آن اخبار و کتابهای او، و همچنین سال درگذشت او و نیز محل و سال تولد او را یادآور می شود. وی به نقل و گزارش روایت اکتفاء نکرده بلکه به نقد و تحلیل آن نیز پرداخته و در بسیاری موارد نظر خود را درباره افرادی که شرح حالشان را نگاشته به صراحت ابراز می کند. مطالب کتاب به زمانی خاص و یا سرزمینی ویژه تعلق ندارد بلکه به شرح افرادی از سرزمین حجاز، یمن، بحرین، عمان، عراق، فارس، خراسان، ماوراء النهر و... می پردازد. مؤلف در گردآوری مطالب کتاب به دو مصدر اصلی و اساسی مراجعه داشته است:۱. نوشته هایی در باب تراجم، سیره ها، اخبار مثل تاریخ بغداد، تاریخ دمشق، تاریخ مصر، تاریخ نیشابور، اخبار نحویین، طبقات نحویین و غیره.۲. معارفی که از شیوخ خود در قاهره و اسکندریه و قفط کسب نموده یا در مسافرتهایش بین مصر و شام به دست آورده و یا در مجالس درس خویش در حلب برای شاگردانش افاده نموده و نیز از مکاتباتش که با علمای شهرهای مختلف، انجام داده است.
ویژگی ها و معایب
...
