دانشنامه اسلامی
المآثر السلطانیه (تاریخ ایران و حروب ها مع روسیا)، نوشته عبدالرزاق بیک دنبلی (مفتون)، ترجمه محمد سید ابوزید، مراجعه و تقدیم عبدالحفیظ یعقوب حجاب می باشد.این کتاب، بلندترین روایت و مستقیم ترین گزارش درباره نخستین جنگ های ایران و روسیه از آغاز تا معاهده گلستان است که شرحی فشرده از رخدادهای سلطنت فتحعلی شاه قاجار از پایان جنگ های نخستین مرحله تا آستانه هجوم دوباره نیروهای روس به خاک ایران نیز در بردارد؛ اما گزارش جنگ های مرحله دوم در آن نیست. نویسنده به فرمان «دیوان سلطنت»؛ یعنی شاه یا یکی از شاهزادگان، این اثر را سامان داد و بسیاری از روی دادنویسان گذشته و حال از آن بهره جسته اند و از این رو، آن را کتابی ارزش مند می توان برشمرد، اما به گفته شماری از محققان، ارجمندی این کتاب به دلیل بودن خود نویسنده، در دل روی دادهاست.
ساختار کتاب
نوشتار کتاب، سبکی روان دارد و از هر تکلفی تهی و به حقیقت پای بند است. نویسنده را در پیروی از این سبک، متاثر از نمایندگان بزرگ مکتب «بازگشت» در شیراز و ریاست میرزا بزرگ قائم مقام بر دیوان تبریز، استادی وی در نظم و نثر و باور به اصول مکتب روان نویسی و پرهیز از اغراق های منشیانه باید دانست. او در سراسر کتاب، با اشعاری نوشته های خود را می آراید. برای نمونه، هنگامی که فتحعلی شاه همه رقیبان پادشاهی را کنار می زند، مفتون برایش چنین می سراید:خوش به جای خویشتن بود این نشست خسروی تا نشیند هر کسی اکنون به جای خویشتناگرچه عبدالرزاق به دلیل چیرگی اش بر ادب فارسی و عربی، نثری متکلفانه داشت، در نگارش این کتاب از شیوه متعارف عصر خود بهره برد و از این رو، سبک وی در مآثر سلطانیه ادیبانه و پخته است. نثر مفتون، خود نمونه زنده ای از نثر روزگار «بازگشت ادبی» به شمار می رود و به خوبی، تطور و دگرگونی آرام آرام نثر فارسی را نشان می دهد.هر یک از گزارش های کتاب، با شماره و عنوان ویژه ای مشخص شده است که شمار آن ها به ۱۸۸ می رسد.
درون مایه کتاب
درون مایه کتاب را به سه بخش می توان تقسیم کرد:۱. تاریخ دودمان قاجار و داستان پیدایی سلطنت آنان به همت آقامحمد خان و فتح علی شاه قاجار و عباس میرزا، ولی عهد وی که حاکم آذربایجان بود. گزارش درباره جنگ های ایران و روس و ایران و دولت عثمانی تا ۱۲۴۱ ق (۱۸۲۷ م)، در همین بخش جای می گیرد.۲. روایت دقیق از روی دادهای خود جنگ ها (۱۲۴۱- ۱۲۱۹)؛۳. تاریخ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و فرهنگی ایران و تاریخچه دگرگونی ایران در روزگار جدید و باز شدن درهای آن به جهان خارج و داد و ستدش با دولت های اروپایی.
گزارش محتوا
...
