دانشنامه اسلامی
ابن رشد، سه گونه شرح کوتاه، متوسط و بزرگ بر کتاب «النفس» نوشته که اثر حاضر، شرح بزرگ و مفصل آن، محسوب می شود. وی نظریات خود درباره عقل و اقسام آن را در چند نوشته گنجانده است که «تلخیص کتاب النفس» و «الشرح الکبیر» (اثر حاضر) از جمله آنها می باشد. متن عربی تلخیص باقی مانده و به چاپ رسیده است، اما متن عربی «تفسیر بزرگ»، از میان رفته و تنها ترجمه لاتینی آن باقی مانده و از سده 15م، به بعد چندین بار در اروپا به چاپ رسیده و آخرین متن انتقادی و ویراسته آن در 1953م، منتشر شده است.
اساسا شرح های ابن رشد بر آثار ارسطو، به سه دسته زیر تقسیم می شوند:
شیوه کار ابن رشد در خلاصه ها یا «جوامع» چنین است که وی در آنها همیشه از سوی خود سخن می گوید؛ درحالی که عقاید و نظریات ارسطو را بیان می کند و در این رهگذر از نوشته های دیگر وی برای توضیح و تکمیل متن در دست، بهره می گیرد و از خودش نیز مطالبی بر آنها می افزاید. وی در شرح های متوسط یا «تلخیص ها»، کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی نیز بر آنها می افزاید؛ به گونه ای که اثر به صورت نوشته مستقلی آشکار می شود که گفته های ارسطو و ابن رشد، به هم آمیخته شده و نمی توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد.
اما شیوه کار او در قسم سوم که اثر حاضر نیز از جمله آنها می باشد، چنین است که نخست پاره هایی از متن ارسطو را از ترجمه عربی آنها نقل کرده و سپس به تفسیر دقیق و ژرف آنها می پردازد و در این رهگذر از آنچه از تفاسیر شارحان یونانی ترجمه شده به عربی در دست داشته است، بهره می گیرد و گاه نیز از آنها انتقاد می کند و سرانجام برداشت خود را از متن ارسطو توضیح می دهد.
در طی سده های میانه و رنسانس عقیده بر این بود که ابن رشد «جوامع» را در جوانی، «تلخیص ها» را در میان سالی و «تفسیرها» را در دوران سالخوردگی پدید آورده بوده است. رنان نیز بر این عقیده است که ابن رشد تفسیرهای بزرگ را پس از آن دو دسته دیگر نوشته بوده؛ چنان که در پایان ترجمه عبری «تفسیر بزرگ طبیعت» ارسطو، که آن را در 582ق/1186م، نوشته بوده است، می گوید: «من در جوانی شرح کوتاه تر دیگری از این کتاب داده ام». وی همچنین در برخی «تلخیص ها» وعده می دهد که شروح مفصل تری بر آنها بنویسد. از سوی دیگر بسیاری از نوشته های ابن رشد مانند اثر حاضر، که اصل عربی آنها گم شده، در پایان دارای زیرنویس هایی است که در ترجمه عبری آنها حفظ شده و تا اندازه ای به تعیین زمان بندی آنها یاری می کند.
