دانشنامه اسلامی
کتاب حاضر، از مقدمه نویسنده و متن اصلی (شامل سه فصل و یک خاتمه) تشکیل شده است. نویسنده در مقدمه، با ذکر معنی قلب، حضور قلب هنگام عبادات به ویژه نماز را مطرح و روشی سودمند ب-رای حضور قلب ذکر کرده است. در فصل اول مقدمات نماز را بیان و آن را به واجب و مستحب تقسیم کرده است. در فصل دوّم به مقارنات اشاره کرده و آن را هشت مورد دانسته است. در فصل سوّم با ذکر منافیات نماز، آن را به منافیات کمال و منافیات صحت تقسیم کرده است. در خاتمه به دو بحث (1- جبران خلل واقع در نماز 2- خصوصیات نمازهای دیگر-جمعه، عید، آیات، طواف و ...-) پرداخته است. روش نویسنده در این اثر، نقلی و تحلیلی است. نویسنده در مقدمه اش که زمان و مکان و سایر مشخصات نگارش آن معلوم نیست یادآور شده است: این رساله در اسرار نماز است و اکثر مطالبش همان است که نصوصی از اهل بیت(ع) در مورد آن وارد شده است. (مقدمه کتاب، ص66) نویسنده نگارش این اثر را در روز شنبه نهم ذوالحجه سال 951 به پایان رسانده است. (متن کتاب، ص191) همچنین مصحح با بیان مختصری در مورد موضوع و ارزش کتاب، نسخه های خطی مورد اعتمادش را شناسانده و در مورد روش تحقیق و تصحیح توضیح داده است. (ر.ک: مقدمه کتاب، ص46- 50) مصحح تصاویری از نسخه های خطی مورد اعتماد که برای تصحیح از آن استفاده کرده، آورده است. (همان، ص53- 58) همچنین مصحح محترم شرح حال نویسنده را به نقل از شاگردش ابن العودی به صورت مفصل آورده است. (ر.ک: همان، ص21- 42) و نیز کیفیت شهادت و تاریخ و اسباب آن را و برخی از مراثی شهادتش را ذکر کرده است. (ر.ک: همان، ص42- 46)
هر چند درباره محتوای این اثر سودمند؛ گفتنی ها فراوان است ولی به جهت ضیق مجال، به ذکر نمونه هایی کوتاه و گویا از مطالب آن اکتفا می شود:
برای کتاب حاضر، افزون بر فهرست تفصیلی مطالب، فهرست های فنی (آیات، روایات، احادیث قدسی، حکایات و اقوال، امثال، اعلام و منابع تحقیق) نیز فراهم شده و در پایان کتاب ذکر شده است. هر چند کتاب حاضر، مستند است و مصحح ارجاعاتش را به صورت پاورقی ذکر کرده است: در این پاورقی ها، اختلاف نسخه ها بیان شده (مثلاً همان، ص64 پاورقی 1- 5 و ص64 پاورقی 3- 4 و ...) و گاه نام و نشان آیات و سوره ها آمده (ر.ک: همان، ص70 پاورقی 1 و ...) و گاهی نام منبع مورد استفاده با ذکر شماره جلد و صفحه ذکر شده (ر.ک: همان، ص79 پاورقی 3 و ...) گاهی توضیحاتی در مورد شخصیتها و رجال آمده (ر.ک: همان، ص82 پاورقی 2 و ...) و گاهی لغتی را معنا کرده است (ر.ک: همان، ص65 پاورقی 1 و ...) شایان توجه است که کتاب حاضر مانند سائر آثار شهید ثانی مورد توجه دانشمندان اسلامی از زمان نگارش و انتشار تاکنون قرار گرفته است به طوری که بیش از دویست نسخه خطی از این اثر وجود دارد و همچنین بیش از ده بار به فارسی ترجمه و شرح شده است. همچنین تأثیر این کتاب بر آثار اندیشمندان بعدی مانند "الأنوار النعمانیّة" نوشته سید نعمة الله جزائری و "أسرار الصلاة" نوشته میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و "صلاة الخاشعین" نوشته شهید دستغیب و کتابهای "آداب الصلاة" و "سرّ الصلاة" هر دو نوشته امام خمینی(ره) به خوبی آشکار است. م-حقق برای تصحیح این کتاب از چهار نسخه سه نسخه خطی و یک نسخه چاپ سنگی- استفاده کرده است. (مقدمه کتاب، ص48)
2- بحارالانوار، العلامة الشیخ محمدباقر المجلسی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت الطبعة الثانیة 1403ق.
