دانشنامه اسلامی
التأویلات النجمیة توسط نجم الدین دایه به رشته تحریر در آمده است. نجم الدین، قبل از آنکه آن را به اتمام برساند بدرود حیات گفت و کار ناتمام وی را علاء الدوله سمنانی به انجام رسانید.مولف نخستین؛ نجم الدین ابوبکر عبدالله رازی معروف به دایه (متوفای ۶۵۴) است. او از بزرگان صوفیه به شمار می رفت. ابتدا در خوارزم اقامت داشت و سپس در ایام حمله چنگیزخان به روم رفت و گفته شده که وی در خلال درگیری ها و جنگ های همین دوره کشته شده است.اما دومین مولف؛ او احمد بن محمد سمنانی (متوفای ۷۳۶) است که یکی از رهبران معروف صوفیه بوده که فراوان بر ابن عربی خرده می گرفته و از او انتقاد می کرده است. او بسیار خوش سخن، نیکوکار، جوانمرد، ملیح، با ظرافت و خوش معاشرت بوده و تالیفات زیادی داشته است که شاید به سیصد اثر برسد.وی وارد سرزمین های تاتار گشت و سپس، از آنجا بازگشت و مدتی در تبریز اقامت گزید و بعد از آن در بغداد مقیم گشت.
معرفی اجمالی کتاب
این تفسیر در ۵ جلد بزرگ به چاپ رسید. تفسیری است لطیف که به شیوه رمز و اشاره اما در عباراتی شیوا و به غایت ظریف، نوشته شده است.صاحب «کشف الظنون» نام این تفسیر را «بحر الحقائق و المعانی فی تفسیر السبع المثانی» خوانده و ذهبی نام «التاویلات النجمیة» را بر آن نهاده است؛ لذا دقیقا و به طور مشخص معلوم نیست که آیا «بحر الحقائق» کتابی جدا از تاویلات است و یا همان می باشد.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۲۲۴.
کتاب با مقدمه ای مفصل از محقق آغاز و مطالب در شش جلد تنظیم شده است.نجم الدین تا آیه ۱۷ و ۱۸ سوره مبارکه ذاریات را که تفسیر و شرح کرد، درگذشت و کتاب او ناتمام ماند. بعد از آن علاءالدوله سمنانی دنباله آن را گرفت، (علاءالدوله سوره ذاریات را تکمیل نکرد) و تفسیر را، از ابتدای سوره طور تا آخر قرآن، در تکمیل تفسیر نجم الدین نوشت. وی همچنین تاویل سوره فاتحه را با آنکه در اصل تفسیر نجم الدین آمده است، بر آن افزود.
قاسم پور، محسن، بررسی تطبیقی و تحلیلی تاویل های عرفانی نجم الدین رازی و نظّام نیشابوری، ص۳۱۷.
...
