دانشنامه اسلامی
هرچند تاریخ و محل ولادت او به طور دقیق روشن نیست ، اما از نسبت او و نیز چون او را « اهل ثغور » دانسته اند، می توان دریافت که در انطاکیه به دنیا آمده است. وی مدتی در دمشق به سر برد. انطاکی نخست علوم رایج آن زمان را فراگرفت و در آن ها مهارت یافت و در زهد و ریاضت ، عرفان و تصوف به کمال رسید. وی را از فرط هوشیاری و بسیاری فراست «جاسوس القلوب » نامیده اند. انطاکی با زهّاد و عارفان بزرگ و مشهور زمان خود از جمله بشر حافی (د ۲۷۷ق /۸۹۰م )، سری سقطی (د ۲۵۳ق /۸۶۷م ) و احتمالاً فضیل بن عیاض (د ۱۸۷ق /۸۰۳م ) هم نشین و هم صحبت بوده است. جامی انطاکی را شاگرد حارث محاسبی (د ۲۴۳ق /۸۵۷م ) دانسته است. احمد بن ابی الحواری (ه م )، عارف مشهور شام در قرن ۲ و ۳ق از جمله شاگردان او بوده ، و بسیاری از سخنان او را نیز نقل کرده است. انطاکی در علم حدیث نیز دستی داشت و از محدثان بغداد و دمشق احادیثی شنیده ، و دیگران نیز از او حدیث روایت کرده اند. تاریخ وفات انطاکی را برخی پس از ۲۲۰ق دانسته اند. ابن کثیر آن را به طور تقریب ۲۳۹ق حدس زده است و ذهبی نیز احتمال داده که تا ۲۳۰ق زنده بوده است . در اقوال منسوب به انطاکی بسیاری از مفاهیم عرفانی و اخلاقی همچون : معرفت ، فقر ، صبر ، صدق ، یقین ، خوف و رجاء سخن رفته است .
آثار
از انطاکی اثر مستقلی در دست نیست و بیش تر سخنان او برگرفته از تذکره ها و کتاب های صوفیه است . سخنان انطاکی به سبب تعلق به اولین دوره زهد و تصوف در اسلام ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است . ماسینیون بر این باور است که آثار او پیش از آثار محاسبی بوده ، و محاسبی از آن ها در تألیفات خود بهره برده است . این تألیفات را به او نسبت داده اند: ۱. المعاملات ، که در شناخت تصوف بوده ، و در آن ژرف بینی های جالب توجهی داشته است. ۲. الشبهات ؛ ۳. دواء داء القلوب و معرفة همم النفس و آدابها . انطاکی شعر نیز می سروده ، و اشعاری از او بر جای مانده است.
