دانشنامه اسلامی
وی از دانشمندانی چون ابن بشران، عبیدالله بن عمر بن شاهین و ابوطیب طبری و احمد بن محمد عقیقی و دیگران سماع حدیث کرد. سپس در طلب دانش به بغداد، دمشق، مصر، جزیره، خراسان و جبال سفر کرد و در همه این جای ها از محضر حافظان و محدثان بهره برگرفت و از جمله حافظان حدیث و نسب شناسان نامور شد. مورخان از حافظه شگفت ابن ماکولا در حدیث و انساب یاد کرده و او را خطیب دوم و حتی برتر از خطیب شمرده اند. محدّثانی چون ابوبکر خطیب و نصر مقدسی و ابومحمد حسن بن احمد سمرقندی و محمد بن عبدالواحد بن دقاق از او روایت حدیث کرده اند. وی پاره ای از روزگار خود را در مأموریت های اداری گذراند. چنان که گفته اند از سوی خلیفه مقتدی به بخارا رفت تا از طَمغان خان بیعت ستاند. نیز گفته اند از جمله کسانی بود که نسب نامه ای برای آل بویه برساخت و نسب آن ها را به بهرام گور رساند. با این همه به نظر می رسد که در واپسین روزگار آل بویه، وی به دربار خلیفه که در پی بیرون آمدن از زیر نفوذ آل بویه بود، گرایش یافت. او همچنین با ابراهیم بن اسحاق حبّال که سراج قاری بیش تر داستان های خود را از او الهام گرفته، دوستی داشت. در باب این که وی چگونه لقب «امیر» سعدالملک یافته است، آگاهی در دست نیست و به قول ابن خلکان تردید است که آیا خود وی امارتی داشته، یا چون از فرزندان امیر ابودلف عجلی بوده به امیر نامبردار شده است.
از ابونصر آثاری در رجال و تاریخ یاد کرده اند:
یاقوت از ابن ماکولا دو کتاب رجال به نام های «المختلف و المؤتلف» و «الاکمال فی المؤتلف و المختلف» یاد کرده است. ولی به نظر می رسد که این هر دو یک کتاب باشد. نام این کتاب را «تهذیب مستمر الاوهام علی ذوی المعرفه و اولی الافهام» هم گفته اند.
ابونصر علی بن ماکولا سرانجام به دست غلامان ترک خویش کشته شد و اموالش به یغما رفت. در تاریخ و محل قتل او اختلاف بسیار است. برخی قتل وی را در 475ق در کرمان و پاره ای پس از 470ق در گرگان دانسته اند و بعضی در خراسان یا خوزستان در 487ق گفته اند. ابن اثیر تاریخ قتل ابونصر را در یک جا 475ق و در جای دیگر 486ق ذکر کرده است.
دایرة المعارف بزرگ اسلامی ج2 ص129.
