دانشنامه اسلامی
کتاب قبسات که شاه کار مؤلف است بزرگ ترین و پراهمیت ترین اثر حکیم فرزانه میرداماد است که به حادث یا قدیم بودن عالم پرداخته است. مؤلّف این کتاب را بنابر تقاضای یکی از دوستانش که از وی خواسته بود تا نظر خود را در باب حدوث و قدیم بودن عالم بنویسد، به رشته تحریر در آورده است.کتاب حاضر شامل ده قبس و هر قبس مشتمل بر چند ومضه و هر ومضه حاوی چند ومیض می باشد. این تقسیم بندی را می توان چنین تفسیر کرد که قبس به منزله باب و ومضه در حکم فصل و ومیض در حکم بند یا غیر آن است.مقدمه کتاب که در ۱۶۰ صفحه می باشد مباحث ارزنده ای از علمای بزرگوار و مقالاتی سودمند در بر دارد، مثل شرح حال مؤلف از چند نفر ترجمه نویس و از منابع مختلف مثل ریحانة الادب، مقاله هانری کربن با عنوان میرداماد یا معلم ثالث در کتب الهی اصفهان، مقاله دیگری از توشیهیکوا یزوستو در موضوع فلسفه میرداماد، مقاله تأثیر ابن سینا بر میرداماد از مهدی محقق و مقاله حدوث دَهری میرداماد به وسیله فضل الرحمن و سه یادداشت بر کتاب القبسات به قلم سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و ... نگاشته شده و به زبان فارسی در مقدمه کتاب آورده شده است.
← نام
به دلیل اهمیت قبسات، شروح و حواشی متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است، که برخی از آن ها عبارت اند از:۱) شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میرداماد)، که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میر، اما پس از درگذشت وی، نوشته است. این شرح، در واقع، حواشی مفصّل علوی است به صورت «قال اقول» در تبیین مطالبی از متن قبسات، و همانند دیگر شرح های شارح بر آثار میر، جانب دارانه و همدلانه است. شرح علوی را حامد ناجی اصفهانی، بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده، که در ۱۳۷۶ ش منتشر شده است. ۲) شرح انتقادی و تحلیلی محمد بن علی رضا بن آقاجانی، از شاگردان ملاصدرا، که مفصّل ترین شرح قبسات است و در ۱۰۷۱ به پایان رسیده است. بخش های کوتاهی از این شرح را سید جلال آشتیانی تصحیح کرده، که در مجلد دوم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران منتشر شده است.
حواشی کتاب
۱) حواشی مؤلف، که تمامی آن ها با عنوان «اُفید» در شرح میر سید احمد علوی آمده است؛ ۲) مقباس القبسات، که حواشی میر سید محمد اشرف بن عبدالحسیب بن احمد علوی است ۳) حواشی صدرالمتألهین شیرازی ۴) حاشیۀ آقا حسین خوانساری ۵) حواشی ملا شمسای گیلانی ۶) حواشی ملا علی نوری ۷) حاشیۀ ملا اسماعیل خواجویی ۸) حواشی میرزا ابوالحسن جلوه ۹) حواشی سید ابوالحسن رفیعی قزوینی ۱۰) حواشی برخی از شاگردانی که در حلقۀ درس میر حضور داشته و توضیحات وی را یادداشت کرده اند و در برخی نسخ خطی و چاپ سنگی موجود است؛ ۱۱) حاشیه از شخص ناشناسی با عنوان «س م س»، که در برخی از نسخ خطی و چاپ سنگی قبسات دیده می شود.
موضوع و درون مایۀ کتاب
...
