دانشنامه اسلامی
در نیمه دوم قرن مزبور یک دانشمند بزرگ شیعی که دارای نبوغی خاص در استدلال و تحلیل و تفکر عقلانی بود بساط مکتب اخباری را پس از سال ها حکومت بلامنازع بر فقه شیعی در هم پیچید و مکتب خاص خود را به جای آن نشاند. این دانشمند وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل (م 1205) است که آثار و رسائل فقهی بسیاری از او در دست است از آن جمله الفوائد الحائریة و شرحی بر مفاتیح الشرایع فیض.
فقه وحید بهبهانی نخستین فقه شیعی است که قواعد اصول فقه در آن به درستی اعمال شده و این خود مشخصه اصلی آن است. وحید در تأسیس این روش فقهی و احیاء علم اصول کوشش فراوان نمود و رنج بسیار برد و مکتب علمی او که نمونه یک حقوق منطقی پیشرفته، با سیستم حقوقی قوی و هماهنگ و استوار است با هیچ مکتب پیشین قابل مقایسه نیست.
وحید شاگردان و پیروان مبرز و نخبه ای داشت که روش او را به درستی حفظ کردند و فقه شیعی را به سوی تکامل به پیش بردند. مشهورترین آنان عبارتند از: محمدمهدی بن مرتضی طباطبائی، بحرالعلوم (م 1212) نگارنده المصابیح ؛ جواد بن محمد حسینی عاملی (م 1226) مؤلف مفتاح الکرامه؛ جعفر بن خضر جناجی نجفی، کاشف الغطاء (م 1228) نگارنده کشف الغطاء؛ علی بن محمد علی طباطبائی کربلائی (م 1231) نگارنده ریاض المسائل ؛ ابوالقاسم بن حسن گیلانی قمی (م 1231) نگارنده جامع الشتات و غنائم الأیام و مناهج الاحکام ؛ اسدالله بن اسماعیل شوشتری کاظمی (م 1234) نگارنده مقابس الانوار.
محمد بن علی طباطبائی مجاهد (م 1242) نگارنده المناهل والمفاتیح؛ احمد بن محمدمهدی نراقی (م 1245) نگارنده مستند الشیعه و مناهج الاحکام ؛ محمدباقر بن محمدنقی موسوی، حجة الاسلام شفتی (م 1260) نگارنده مطالع الانوار؛ حسن بن جعفر کاشف الغطاء نجفی (م 1262) نگارنده انوار الفقاهة؛ محمدحسن بن محمدباقر نجفی (م 1266) نگارنده جواهرالکلام.
حسین مدرسی طباطبایی, زمین در فقه اسلامی، صفحه 71
