دانشنامه اسلامی
قیاس، به لحاظ ماده، به قیاس برهانی، جدلی، خطابی، مغالطی و شعری تقسیم می شود و از طرف دیگر، جدل به لحاظ صورت، به قیاس جدلی، استقرای جدلی و تمثیل جدلی منقسم می گردد. بنابراین قیاس جدلی، حجتی است که صورت آن قیاس، و ماده آن همان مواد جدل یعنی مسلمات (قضایایی که سائل در مقابل مجیب به کار می برد) و مشهورات (قضایایی که مجیب به عنوان جواب از سوال سائل به کار می رود) باشد.
صناعت جدل
بعضی قیاس جدلی را به عنوان یک صناعت شمرده و چنین تعریف نموده اند: قیاس جدلی یک صناعت علمی است که انسان را به حسب امکان بر اقامه حجت و دلیل از مقدمات مسلمه و مشهوره بر هر مطلوبی که بخواهد و بر محافظت هر وضعی که پیش آید آن هم بر وجهی که هیچ تناقضی به او متوجه نشود قادر می سازد. پس گاهی مراد از قیاس جدلی، ملکه و توانایی به کار گیری این نوع از حجت است، و گاهی نفس استدلالِ ترکیب یافته از مسلمات یا مشهورات که به صورت قیاس بوده و بر اساس قواعد و اصول جدل، و به غایت الزام و افحام خصم تنظیم شده، مورد نظر است.
مشهورات به کار رفته در جدل
قضایای مشهورات که در جدل استعمال می شوند بر دو نوع هستند. بعضی از مشهورات، مطلق و عام بوده و از شهرت نزد عموم برخوردار هستند، و برخی دیگر نزد طایفه ای خاص اشتهار دارند. قیاس جدلی به اعتبار این دو دسته مشهورات، به قیاس جدلی مطلق و غیر مطلق (مقیّد) تقسیم می شود. قیاس جدلی مطلق آن است که از مشهورات عام و مطلق استفاده تشکیل شده است، و قیاس جدلی مقیّد آن است که از مشهورات محدود و غیر عام تشکیل شده باشد.
مستندات مقاله
...
