دانشنامه اسلامی
مؤلف کتاب را در سال 1309ق، به زبان ترکی نوشته و سپس آن را به فارسی ترجمه کرده است.
علل نگارش کتاب، علاقه ناصرالدین شاه، به مطالعه کتب تاریخی، عدم وجود کتابی درباره تاریخ پیدایش دولت صفوی، تاریخ زندگانی شاه اسماعیل و سلطان سلیم عثمانی و دستور اعتمادالسلطنه جهت رفع این نقصان می باشد؛ هر چند نویسنده در پایان کتاب، عبرت گیری آیندگان از حرکت و سیاست های گذشتگان را مقصود اصلی خود در تألیف دانسته است.
نام دیگر کتاب «انقلاب فی السلام بین الخواص و العوام» می باشد.
کتاب به دلیل ترجمه یک متن دست اول از منابع ترکی، ارزش و اهمیت زیادی برای محققان خواهد داشت.
[ویکی فقه] انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام (کتاب). «انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام»، اثر محمدعارف اسپناقچی پاشازاده، به بیان تاریخ زندگانی و نبردهای شاه اسماعیل صفوی با سلطان سلیم عثمانی و نیز وقایع مهم سال های ۹۰۵ تا ۹۳۰ ق که در ایران و عثمانی روی داده، می پردازد. مؤلف کتاب را در سال ۱۳۰۹ ق، به زبان ترکی نوشته و سپس آن را به فارسی ترجمه کرده است.
علل نگارش کتاب، علاقه ناصرالدین شاه ، به مطالعه کتب تاریخی، عدم وجود کتابی درباره تاریخ پیدایش دولت صفوی ، تاریخ زندگانی شاه اسماعیل و سلطان سلیم عثمانی و دستور اعتمادالسلطنه جهت رفع این نقصان می باشد؛ هر چند نویسنده در پایان کتاب، عبرت گیری آیندگان از حرکت و سیاست های گذشتگان را مقصود اصلی خود در تالیف دانسته است. نام دیگر کتاب «انقلاب فی السلام بین الخواص و العوام» می باشد. کتاب به دلیل ترجمه یک متن دست اول از منابع ترکی، ارزش و اهمیت زیادی برای محققان خواهد داشت.
ساختار کتاب
کتاب با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز و مطالب در بیست و هفت عنوان، وقایع مهم دوران صفویه را ارائه کرده است. بخش اعظم مباحث، برگرفته از منابع ترکی و مابقی از متون فارسی می باشد. مهم ترین منبعی که نویسنده از آن ها استفاده و در واقع آن را ترجمه کرده، «منشآت» فریدون بیگ است که بسیاری از نامه های مهم را عینا از آن جا نقل و برخی را به فارسی ترجمه کرده و به علاوه گزارش روزانه شخصی با نام حیدر چلبی را که در منشآت بوده، در این کتاب آورده است؛ به طوری که می توان گفت، بیشتر مطالب، ترجمه همان متن است؛ با این حال، مطالبی که نویسنده از خود در لابه لای آن آورده، چندان اندک نیست، به همین دلیل می توان اثر حاضر را ترجمه تالیف نامید. پس از آن، می توان گفت که از «حقیقه التواریخ»، اسماعیل بیگ توقیعی و « احسن التواریخ » روملو نیز مطالب فراوانی نقل کرده است. وی به رغم آن که نامی از کتاب اخیر نیاورده، اما به جز یکی دو مورد، آن چه از کتاب «روضه الصفویه» نقل کرده، دقیقا از همین کتاب گرفته شده است. نویسنده، بخشی از مطالب را با مدخل: مختصر، استطراد، ایضاح و یا توضیح آورده و در پایان با تعبیر «برویم سر مطلب»، ترجمه و یا نقل از آثار دیگر را ادامه داده است. وی مطالبی نیز از کتاب های جغرافیا درباره برخی از شهرهای مهم آورده که می بایست، از یک اثر جغرافیایی عینا گرفته شده باشد. مصحح این توضیحات جغرافیایی و یا مطالبی که احیانا درباره برخی از اشخاص یا مفاهیم داشته است را با نام «عارف» به پاورقی منتقل کرده است تا نظم تاریخی کتاب پایدار بماند. هر چند نویسنده اشاره دارد که برای نگارش این اثر، «التقاط و تلفیق و انتقاد و تنمیق» کرده است؛ ولی در فواصل مختلف، دیدگاه های شخصی خود را درباره شاه اسماعیل و اصولا صفویه و نیز سلطان سلیم و عثمانیان بیان کرده که برخی از کنایات او حاکی از علاقمندی او به کشور اجدادی و سلاطین عثمانی است. کتاب برای تحقیق و مطالعات صفویه شناسی دارای ارزش های فراوانی است؛ از آن جمله: نگاه منابع و نویسندگان عثمانی به حکومت صفویه که مؤلف، اساس نگارش خود را بر آن قرار داده است، همچنین در این اثر، خواننده بیشتر در جریان وقایع درونی امپراطوری عثمانی، طی سال های ۹۰۵ ق تا ۹۳۰ ق قرار گرفته، به ویژه از روابط شاه اسماعیل با سلطان مصر و حرکت سلطان سلیم به سوی مصر و فتح این کشور خبردار خواهد شد. شمار زیادی از نامه های میان سلاطین این زمان، به ویژه میان شاه اسماعیل، سلیم، بایزید، یعقوب آق قویونلو و سلطان مصر که ارزش و سندیت تاریخی دارند، در لابه لای مطالب درج شده است. بخش اخیر کتاب، درباره سلطان سلیم، به ویژه فتح مصر است که به دلیل ترجمه یک متن دست اول، ارزش زیادی دارد.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، بعد از اشاره به انگیزه تالیف، مآخذ خود در تالیف کتاب را نام برده است؛ از جمله: روضه الصفویه میرزا بیگ جنابذی، حبیب السیر، منتظم ناصری اعتمادالسلطنه، تاریخ خسروان جلال الدین میرزا، تارج التواریخ خواجه سعدالدین و.... مؤلف مباحث را با نسب شناسی شاه اسماعیل صفوی آغاز کرده و بعد از ذکر خصوصیات و احوالات شیخ صفی اردبیلی ، به اقدامات شیخ جنید و آغاز فعالیت سیاسی خانقاه شیخ صفی اشاره کرده است. نویسنده، پس از نقل متن کامل نامه یعقوب بیگ بایندری به سلطان بایزید و پاسخ به آن، سرنوشت فرزندان سلطان حیدر و وضعیت شاهزادگان بایندریه را به خوبی تشریح کرده است. در ادامه، به نحوه خروج شاه اسماعیل و علل سقوط دولت بایندریه اشاره کرده و طریقه رسمی کردن مذهب تشیع در ایران توسط وی را توضیح داده است. وی متن نامه نگاری های سلطان با یزید با شاه اسماعیل را به طور کامل ذکر کرده، بعد از تشریح جنگ شاه اسماعیل با شیبک خان، نحوه ظهور صوفیان در روم و احوال و اعتقادات آن ها را تشریح نموده و به برخی از وقایع مهم ایام سلطنت سلطان سلیم اول و شاه اسماعیل؛ از جمله جلوس سلطان احمد در آناطولی و جنگ با روسیه، اشاره کرده است. در پایان، روز شمار جنگ چالدران به روایت حیدر چلبی آورده شده است.
← مذهب امامیه به عنوان مذهب حق
...
