دانشنامه اسلامی
حالت انقیاد و پذیرش در برابر علم و در محضر معلم زینت متعلم است. شرط بهره مندی از دانش و پندهای تربیتی روحی نرم و اندیشه ای رام داشتن است. اگرچه مستعد و تیزهوش باشی اما سزاوار نیست که از کمال خود لاف زنی و خود را در سایه خیال بافی هایت مسخ سازی. سرکشی از پذیرش حق و کناره گیری از فروتنی در برابر پند، تو را از استعداد و ذکاوت ذاتیت نیز محروم می سازد.امام علی (علیه السّلام) می فرماید: «مَنْ اَعْرَضَ عَنْ نَصِیحَةِ النَّاصِحِ اُحْرِقَ بِمَکِیدَةِ الْکَاشِحِ؛
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، ج۱، ص۶۳۱.
راهنما و استاد اخلاق یقیناً عامل اصلی در کمال نیست بلکه این شاگرد است که باید قابلیت استعداد و آمادگی روحی داشته باشد بنابراین اگرانسانی فاقد آمادگی های لازم باشد امیدی به راهنمایی او نبوده و از تربیت و ارشاد اثری نمی پذیرد.بقول شیخ سعدی: چون بود اصل گوهری قابل• • • • تربیت را دراواثر باشد؛ هیچ صیقل نکو نداند کرد• • • • آهنی را که بدگهر باشد؛ سگ بدریای هفتگانه مشوی• • • • که چو تر شد پلیدتر باشد.
سعدی، مصلح بن عبدالله، کلیات سعدی، چاپ فروغی، ص۱۵۳.
از ویژگی هایی که برای درس اخلاق بر شمردیم تاثیرگذاری و داعیه سازی بود اما باید توجه داشت که تنها عامل موفقیت داعیه ساز بودن درس نیست بلکه این عزم و اراده شاگرد است که تاثیر و انگیزه پدید آمده را به انجام می رساند و بدان تحقق می بخشد. براساس اصل اثرپذیری انسان، کسانی که از پندهای اخلاقی وارشادی انگیزه می گیرند کم نیستند اما آنان که توفیق عمل پیدا کرده و به مقصد می رسند اندکند. این اراده مصمم است که انگیزه و دریافت را به تحقق می رساند. ناکامی و واماندگی بسیاری از سالکان راه تربیت، ضعف و سستی در عزم ها بوده است که در برابر موانع و دشواری ها به زانو آمده و بریده اند. درس مطلوب و استاد شایسته به تنهائی کارساز نیست شاگرد باید از عزم و اراده ای توانا برخوردار باشد و قدرت به کارگیری پیام ها را داشته باشد والا امید به کامیابی و موفقیت آن نمی رود. قرآن ناکامی حضرت آدم (علیه السّلام) را در ضعف اراده و نداشتن عزم می داند: «ولقد عهدنا الی آدم من قبل فنسی و لم نجد له عزما؛
طه/سوره۲۰، آیه۱۱۵.
...
