دانشنامه اسلامی
انسان یک حقیقت است؛ حقیقتی که دارای ابعاد وجودی مختلفی است. آنجا که می گوید: «وزن و شکل من» یا «غذا و رشد من»، درباره بعد جسمی و مادّی و طبیعی خویش سخن می گوید و آنجا که می گوید: «فکر و اندیشه و عقل من»، از ابعاد غیر مادّی وجود خویش خبر می دهد.پس انسان ها، «من» ها و «خود» های گوناگونی دارند: خود حیوانی، خود نباتی و خود روحانی. آنچه انسان را انسان کرده و بر سایر حیوانات برتری داده، همین روح ملکوتی و نفخه الهی موجود در اوست. یکی از قدیمی ترین دستور های حکیمانه جهان که به وسیله انبیای الهی به بشر ابلاغ شده و حکیمان بزرگ جهان نیز آن را به زبان آورده اند و اعتبار و اهمیت خویش را در طول تاریخ، حفظ کرده و ارزش آن، هر روز، بیشتر کشف شده، این است که: «ای انسان! خودت را بشناس».
اهمیت خودشناسی
اگر کسی خودش را نشناسد و از عیوب و ضعف های خویش و توانمندی های بالقوّه نفس خویش آگاهی نداشته باشد، هرگز به دنبال خودسازی، تهذیب اخلاق و کسب کمالات انسانی نخواهد رفت. امام علی (علیه السّلام) در اهمیت خود شناسی فرموده: «بهترین شناخت، خود شناسی است و خود شناسی، سودمند ترین شناخت هاست». سقراط نیز (که حدود دو هزار و پانصد سال پیش می زیسته است) در این زمینه می گوید: «بیهوده در شناخت موجودات خشک و بی روح، رنج مبر؛ بلکه خود را بشناس که شناخت نفس، بالا تر از شناخت اسرار طبیعت است». گاندی در کتاب «این است مذهب من» می گوید: «من از مطالعه اوپانیشاد ها (قدیمی ترین کتاب مذهبی و عرفانی هند) به سه اصل، پی بردم که این سه اصل، برای من، یک عمر دستور العمل بوده است:اوّل. در این عالم، برای رسیدن به حقیقت، تنها یک راه وجود دارد و آن، شناخت نفس است.دوم. هر که خود را شناخت، خدا را هم می شناسد.سوم. فقط یک قدرت و یک آزادی و یک عدالت واقعی وجود دارد و آن، قدرت تسلّط بر خویشتن و آزاد شدن نفس از هر کس و هر چیز دیگر و رسیدن به اعتدال در وجود خویشتن است. هر کس بر خویشتن مسلّط شود، بر اشیای دیگر نیز مسلط خواهد شد». الکسین کارل، فیزیولوژیست و زیست شناس معروف غربی می گوید: «ما، در ایجاد وسایل راحتی و سرعت در کار و تهیه ابزارهای زندگی، پیشرفت فراوان کرده ایم؛ ولی به هیچ وجه، خود را نشناخته ایم. در حقیقت، از خود، غفلت ورزیده ایم و در نتیجه، پیشرفت های علمی نتوانسته است ما را سعادتمند کند و توجّه دقیق، نشان می دهد که اضطراب ها و نگرانی هایمان بیشتر شده است».
فایده های خود شناسی
در آیات قرآن و روایات معصومین برای خودشناسی ثمراتی بیان شده است.
← خدا شناسی
...
