دانشنامه اسلامی
افضل الدین بدیل بن علی نجار شروانی، معروف ترین شاعر قرن ششم و از نام آوران شعر فارسی است که در سال ۵۲۰ هجری قمری در شروان یا شیروان (شهری منسوب به انوشیروان و زادگاه برخی شعرا مانند خاقانی و فلکی و سیدعظیم و صابر و بهار شروانی) چشم به جهان گشوده و در ۵۹۵ هجری قمری درگذشته است. نام او بدیل بوده؛ چنان که خود گفته است: بدل من آمدم اندر جهان سنایی را ••• بدین دلیل پدر نام من بدیل نهاده
القاب
القاب و عناوین این سخنور نام دار امیرالشعرا، سلطان الفصحا، حسان العجم، افضل الدین بدیل و الحقایقی بوده است.
مهارت در دو صنعت نظم و نثر
خاقانی در هر دو زبان پارسی و عربی ادیب و در هر دو صنعت نظم و نثر استاد بوده است. قصاید غرا و قطعات بی نظیری دارد و قسمت بزرگی از اشعار وی هم رباعی و هم مثنوی است. خاقانی قصاید بلندی در وصف اصفهان، خراسان، بغداد و دربند گفته و در شرح منازل حج و وصف کعبه قصاید بلندی ساخته است که «باکورة الاشجار» و «تحفة العراقین» از جمله آنهاست. قصاید «صفیرة الضمیر» و «منطق الطیر» و «سوگندنامه» نیز از امهات قصاید اوست. قصیده ای که خاقانی در مقابل ایوان کسری و وصف خرابه مداین گفته نخبه آثار اوست.زبده قصاید وی در وصف حضرت رسول و مدح سلاطین شروان و قزل ارسلان سلجوقی است و تخلص خاقانی هم منسوب به خاقان اکبر منوچهر بن کسران از سلاطین شروان است که به هر قصیده هزار دینار صله و جایزه از وی می گرفته است. خاقانی دو مرتبه به زیارت خانه کعبه رفته و مثنوی تحفة العراقین را در طول راه به نظم کشیده است.برخی از استادان معرفت شرح ها و تفسیرهایی در چگونگی کلمات و حواشی و تعلیقاتی بر اشعار مشکله خاقانی نوشته اند؛ از جمله خواجه حسن دهلوی شرحی بر دیوان وی نوشته و کمال تتبع و شعرشناسی خود را در آن ظاهر کرده است.
زندانی شدن خاقانی
...
