دانشنامه اسلامی
قرآن مجید یکی از اهداف خود را نجات انسان از غفلت معرفی می کند: «تَنزِیلَ الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا اُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ؛ ؛ قرآن، فروفرستاده خدای شکست ناپذیر و مهربان است تا کسانی را که پدرانشان بیم داده نشده اند، بیم دهی؛ زیرا ایشان غافل اند.» در این آیه، نجات مردم از غفلت، هدف قرآن تلقی شده است و برای تحقق چنین هدفی می فرماید: باید مردم بیم داده شوند تا به هوش آیند و از غفلت رهایی یابند.انسان برای رسیدن به کمال واقعی خود، باید در چندراهی ها، راه صحیح را برگزیند و برای گزینش، باید به راه های گوناگون و سود و زیان هر یک توجه داشته باشد؛ ولی گاهی بر اثر سرکشی غرایز، از توجه به راه های گوناگون غافل می شود. این غفلت، ریشه بسیاری از گمراهی ها و انحرافات است. قرآن مجید در وصف جهنم یان می فرماید: «اُوْلَـئِکَ کَالاَنْعَامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ اُوْلَـئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ؛ ؛ این گروه با آنکه چشم و گوش و عقل دارند، از آنها بهره نمی گیرند؛ همانند چهارپایان، بلکه از آنان نیز گمراه ترند؛ زیرا اینان غافل اند.» انسان در اثر غفلت؛ به خدا به معارف حق و راه های تکامل هیچ توجه نمی کند، چه رسد به آنکه آنها را برگزیند و بدان ها دل بندد و در مسیر آنها حرکت کند. از منظر قرآن، برخی انسان ها از خدا، آخرت و آیات الاهی، که نقش بسزایی در سعادت آنان دارد، غافل شده و باید بدان ها توجه کنند.
یادآوری فراموش شده ها
خداوند بزرگ از راه فطرت، عقل و وحی، حقایقی را در اختیار بشر قرار داده؛ ولی اُنس با دنیا، لذایذ مادی، وسوسه های شیطانی و هواهای نفسانی، سبب شده است که آن حقایق را فراموش کند. یکی از اهداف قرآن، به یاد آوردن آن حقایق است: «اِنْ هُوَ اِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِینَ؛ ؛ قرآن برای جهانیان جز یادآوری نیست».قرآن مجید بر این باور است که انسان ها امور بسیاری را فراموش کرده اند. خداوند متعال، نعمت های او، آیات الاهی، پیمان و میثاق خدا، معارف و احکامی که از سوی پروردگار در اختیارشان قرار گرفته است، معاد و روز جزا و اعمالی که خود انجام داده اند، اموری است که انسان در طول زندگی خود آنها را فراموش می کند و ضرورت دارد که کسی آنها را یادآوری کند. گاه انسان ها در اثر فراموشی خدا، خود را نیز فراموش می کنند و دچار از خود بیگانگی می شوند: «نَسُوا اللَّهَ فَاَنسَاهُمْ اَنفُسَهُم؛ ؛ خدا را فراموش کردند، خداوند هم آنان را نسبت به خودشان دچار فراموشی ساخت.»انسانی که خود را فراموش می کند، دیگری را که بر او حاکم شده و در او نفوذ کرده است، خود می پندارد. او فکر می کند که خودش می خواهد و خودش تصمیم می گیرد؛ ولی در واقع او نیست که تصمیم می گیرد؛ هوای نفس، شیطان و انسان هایی که او را مسخ کرده اند، به او دستور می دهند؛ دردهای دیگران را که دشمنان او هستند، درد خود می داند و درمان آنها را درمان خود می پندارد؛ زیرا آنها را خود پنداشته است. او به دنبال هوای نفس و شیطان می رود و می گوید: دلم می خواهد، خودم چنین تشخیص داده ام؛ ولی واقعیت چنین نیست: «کالَّذِی اسْتَهْوَتْهُ الشَّیَاطِینُ فِی الاَرْضِ حَیْرَان؛ ؛ مانند کسی که شیطان ها او را فریفته و عقل و دلش را ربوده اند، سرگردان است.» و «کَالَّذی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنَ الْمَس؛ ؛ مانند آن که شیطان او را مس کرده، در او نفوذ نموده، تحت سلطه خود درآورده، او را از تعادل خارج کرده است و توان حرکت در مسیر تکامل خود را ندارد».قرآن نجات از خودفراموشی و ازخودبیگانگی را «یاد خدا» و فراموش نکردن او می داند. اگر انسان خدا را به یاد آورد، خداوند هم او را یاد می کند: «فَاذْکُرُونِی اَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُواْ لِی وَلاَ تَکْفُرُونِ؛ ؛ پس مرا (خدا را) یاد کنید، من هم شما را یاد می کنم و مرا سپاس گویید و کفر نورزید». اگر خدا انسان را یاد کند، از خودفراموشی نجات می یابد.
ارائه بینش های صحیح و ضروری
انسان ها در شناخت خدا و جهان دچار برداشت های نادرستی شده اند و در بسیاری از موارد، شناخت صحیحی از خدا، جهان و خود ندارند؛ چنان که در موارد بسیاری نمی توانند با اتکای به ابزارهای شناخت بشری، شناخت های لازم را به دست آورند: «وَمَا اُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ اِلاَّ قَلِیلاً؛ ؛ و شما را از دانش جز اندکی نداده اند». قرآن مجید می فرماید: ما قرآن را فرو فرستادیم تا همه شناخت های درست و لازم برای هدایت انسان به کمال واقعی اش را در اختیار او قرار دهیم: «وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَیْءٍ؛ ؛ و بر تو کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر همه چیز است. اصلاً دلیلِ آمدن پیامبران، همین بوده است که بشر از دستیابی به همه شناخت های لازم و صحیح که برای سعادت وی ضروری می باشد، ناتوان است و فقط با استمداد از وحی به آنها دست می یابد.
ارائه ادله بر بینش های صحیح
...
