دانشنامه اسلامی
آن است که موضوع آن دین یا حق دینی معین یا حقوق راجع به عین معین باشد؛ مثل اینکه طلبکار، بدهکار را از دین معینی بری کند یا حق انتفاع خود را در استفاده از چشمه ای معین ساقط کند و یا کلیه حقوق خود را نسبت به عین معین، ساقط سازد.
ابراء عام
آن است که دائن به مدیون بگوید تو را از هر دینی که به من داری، بری کردم یا آنکه حقوق خود را نسبت به همۀ اموال منقول و غیر منقول تو تا امروز ساقط کردم. بدیهی است ابراءکننده نمی تواند پس از تحقق ابراء، علیه ابراء شونده، به ادعای حقی که پیش از ابراء نسبت به اموال او داشته اقامۀ دعوی کند؛ ولی ابراء مانع مطالبۀ حقوق و دیونی که پس از آن به وجود آمده نیست. گاه تشخیص اینکه حقوق مورد ادعا، از حقوق پیش از ابراء است یا پس از آن، مشکل است. چنان که اگر کسی کلیۀ حقوق خود را نسبت به عین معین یا اموال ابراء شونده ساقط کند و پس از آن معلوم شود که ملک موضوع ابراء، مستحق للغیر درآمده، آیا ابراء شامل ضمان درک او می شود یا خیر؟ بازگشت این مسأله به موضوع وجوب حق یا وجود سبب آن است که پیش از این بیان شد. بنابراین، کسانی که معتقد به لزوم وجوب حق، در زمان ابراء هستند، ابراء را شامل ضمان درک نمی دانند و معتقدند پس از ابراء، اعم از خاص و عام، ضمان درک از ابراء شونده قابل مطالبه است؛ به خلاف دستۀ دیگر که ابراء را شامل ضمان درکی می دانند که سبب آن حین ابراء وجود داشته است.
ابراء معلّق
اگر ابراء، معلق به شرطی باشد که در زمان ابراء موجود است، چنین ابرائی در حکم ابراء منجز است؛ اگر چه به صورت معلق بیان شده باشد؛ دائن به مدیون بگوید: اگر به من مدیون هستی ذمه ات را بری می کنم. در این حالت ابراء معلق به وجود دین، صحیح است؛ چون اگر چنین شرطی بیان نمی شد هم تفاوت نمی کرد و ابراء خودبخود در صورتی واقع می شد که دین وجود داشت. همچنین تعلیق ابراء بر فوت ابراءکننده نیز صحیح است و این ابراء به منزلۀ وصیت است؛ ولی در غیر از موارد مزبور، عده ای از فقها تنجیز را شرط صحت ابراء می دانند و می گویند همان طور که در عقود، تعلیق در انشا سبب بطلان عقد است، در ابراء نیز چنین است. بعضی فقها تعلیق اثر ابراء را به تحقق شرط، بلا اشکال می دانند؛ مثل اینکه طلبکار به بدهکار بگوید: تو را از نصف بدهی ات بری کردم به شرطی که نصف دیگر آن را تا فردا بپردازی. این دسته از فقها چنین ابرائی را صحیح و اثر آن را موکول به تحقق شرط می دانند و در حقیقت، این ابراء را ابراء مشروط می دانند نه ابراء معلق.
ابراء معوض
...
