دانشنامه اسلامی
از ابتدای شکل گیری تصوف، عده ای از صوفیه و بویژه مشایخ آنان عقاید و طرز سلوک برخی صوفیان را نقد و ارزیابی می کردند و بیش تر مضامین مربوط به تصوف، که گاه علما و فقها از آن ها انتقاد و آن ها را رد می کردند، در کلام خود صوفیه نیز نقد و بازاندیشی می شد.
← انتقادها در قرن دوم
با گسترش افکار صوفیانه و ورود عموم به حلقه ها و مجامعِ صوفیان، با انگیزه های مختلف و در بسیاری موارد مغایر با منویات خودِ صوفیان، و در نتیجه بروز انحرافات گوناگون در میان منتسبانِ به تصوف، انتقاد صوفیان از معاصرانشان افزایش یافت و برخی از آنان نیز به قصد هشدار دادن در باره ناراستی ها و نشان دادن روش و منش مطلوب و اصلاح خطاهای راه یافته در شیوه تصوف، آثاری تألیف کردند.
برخی از مهم ترین این گونه آثار عبارت اند از: رسالة فی غلطات الصوفیة اثر ابوعبدالرحمان سُلَمی ، اللُّمَع ابونصر سَرّاج (متوفی ۳۷۸)، التعرّف ابوبکر کلاباذی، رساله قشیریه ابوالقاسم قُشَیری (متوفی ۴۶۵)، کیمیای سعادت امام محمد غزالی (متوفی ۵۰۵)، کشف المحجوب ابوالحسن هُجویری (متوفی ۴۶۵)، حدیقة الحقیقه سنایی ، انس التابئین و مفتاح النجات هر دو نوشته شیخ احمد جام ( ژنده پیل )، الهی نامه و اسرارنامه و مصیبت نامه هر سه از عطار نیشابوری ، عوارف المعارف شیخ شهاب الدین سهروردی و نفحات الانس جامی .
ریشه های مناقشه صوفیان
موضوعات مورد مناقشه صوفیان بسیار متنوع بود.
این موضوعات گاه به اختلافات مکتب های تصوف (مکتب عراق و خراسان) مربوط می شد و به صورت انتقاد پیرانِ عراق و خراسان از یکدیگر جلوه می کرد و گاه انتقاد از طریقت های صوفیه بود، مانند انتقاد از ملامتیان ، قلندریه و اهل فتوت.
موضوعات انتقاد صوفیان
...
