دانشنامه اسلامی
کتاب حدیقة المؤمنین یا الشرح الصغیر للمختصر النافع از شروح با ارزش و معتبر کتاب النافع فی مختصر الشرایع می باشد. مؤلف دارای دو شرح بر کتاب النافع فی مختصر الشرایع می باشد او در ابتدا شرح مبسوط یا ریاض المسائل را و سپس شرح صغیر یا حدیقة المؤمنین را که شرح بسیار مختصری است تالیف نموده است.در این کتاب اقوال و نظریات فقهای عظام و روایات و آیات شریفۀ قرآن کریم بصورت مختصر و با اشارۀ اجمالی مطرح شده است بدون این که مضمون آنها بیان شود. همین طور قسمت معاملات کتاب نسبت به مبحث عبادات بیشتر شرح داده شده و مبسوطتر است. از زمان تالیف این کتاب، فقها و اصحاب ، آن را مورد تایید قرار داده و در موارد بسیاری به آن استناد کرده و در حوزه های علمیه نسخه های آن تکثیر و استنساخ شده است.شیخ خلف بن حاج عسگر حائری (م ۱۲۴۷ ق) در سال ۱۲۲۸ ق فتاوای سید علی طباطبایی را از کتاب شرح صغیر بر مختصر النافع استخراج نموده و در کتابی به نام (الخلاصة) گردآوری کرده است.
نسخه شناسی
در تصحیح و مقابلۀ کتاب موجود از چهار نسخه خطی استفاده شده است. این نسخه ها همگی متعلق به مخزن کتابخانۀ آیت الله عظمی مرعشی نجفی است، که عبارتند از:۱. نسخۀ شمارۀ ۳۳۹۱ که از اول کتاب طهارت تا آخر کتاب دیات می باشد. این نسخه بوسیلۀ محمد بن علی بن ابراهیم بندرآبادی در سال (۱۲۱۸ ق) نوشته شده و حواشی و تعلیقه هایی به خط مؤلف بر آن وجود دارد.۲. نسخه ای که به خط محمد جعفر شریعتمداری از شاگردان مؤلف است که ناقص بوده و از اول کتاب طهارت تا حج می باشد. شمارۀ این نسخه ۳۸۹۱ می باشد.۳. نسخۀ سوم کامل بوده و دارای کیفیت بسیار خوبی است. این نسخه از مخزن کتابخانۀ علامه سید عز الدین حسینی ، معروف به امام جمعه زنجانی می باشد که مصور آن در مخزن کتابخانۀ آیت الله عظمی نجفی مرعشی (قده) موجود است. این نسخه به خط محمد بن جابر بن عباس و در سال (۱۲۰۹ ق) در زمان حیات مؤلف نوشته شده و در سال ۱۲۱۱ ق مؤلف به شیخ عبد العلی و شیخ عبدالرحیم اجازۀ نقل آن را داده است.۴. این نسخه نیز ناقص بوده و به خط بدیع الزمان بن عبدالله ترشیزی است و در سال ۱۲۲۸ ق نوشته شده است. محقق و مصحح نسخه ها و چاپ آن، سید مهدی رجائی می باشد.
تالیف و انتشار
با توجه به این که ریاض المسائل در سال ۱۱۹۶ ق که سید علی طباطبایی ۳۵ ساله بوده است. پایان یافته است کتاب حدیقة المؤمنین پس از این تاریخ نوشته شده است و بنا به نسخه ای که در کتابخانۀ سید محمد باقر حجت در کربلا موجود است تاریخ پایان یافتن تالیف آن سال ۱۲۰۴ ق می باشد. هر سه جلد کتاب موجود در چاپخانۀ سید الشهداء در قم و بوسیلۀ کتابخانۀ آیت الله عظمی مرعشی نجفی در سال ۱۴۰۹ ق منتشر شده است. جلد اول در شعبان سال ۱۴۰۵ ق بوسیلۀ سید مهدی رجائی تصحیح و تحقیق شده است و جلد دوم در محرم الحرام سال ۱۴۰۶ ق و جلد سوم در ربیع الاول سال ۱۴۰۶ ق نیز بوسیلۀ او تصحیح و تحقیق شده است.
ساختار مطالب
...
[ویکی فقه] الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع (کتاب). کتاب الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع(حدیقة المؤمنین) نوشته سید علی بن محمد علی بن ابو المعالی طباطبایی حائری ، معروف به صاحب ریاض (م ۱۲۳۱ ق) به زبان عربی و در موضوع فقه استدلالی می باشد.این کتاب به دو نام دیگر نیز معروف است؛ الشرح الصغیر للمختصر النافع و الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع .
کتاب حدیقة المؤمنین یا الشرح الصغیر للمختصر النافع از شروح با ارزش و معتبر کتاب النافع فی مختصر الشرایع می باشد. مؤلف دارای دو شرح بر کتاب النافع فی مختصر الشرایع می باشد او در ابتدا شرح مبسوط یا ریاض المسائل را و سپس شرح صغیر یا حدیقة المؤمنین را که شرح بسیار مختصری است تالیف نموده است.در این کتاب اقوال و نظریات فقهای عظام و روایات و آیات شریفۀ قرآن کریم بصورت مختصر و با اشارۀ اجمالی مطرح شده است بدون این که مضمون آنها بیان شود. همین طور قسمت معاملات کتاب نسبت به مبحث عبادات بیشتر شرح داده شده و مبسوطتر است. از زمان تالیف این کتاب، فقها و اصحاب ، آن را مورد تایید قرار داده و در موارد بسیاری به آن استناد کرده و در حوزه های علمیه نسخه های آن تکثیر و استنساخ شده است.شیخ خلف بن حاج عسگر حائری (م ۱۲۴۷ ق) در سال ۱۲۲۸ ق فتاوای سید علی طباطبایی را از کتاب شرح صغیر بر مختصر النافع استخراج نموده و در کتابی به نام (الخلاصة) گردآوری کرده است.
