دانشنامه اسلامی
اعجام در زبان تازی به معنای رفع ابهام و گنگی از چیزی است؛ «أعْجَمْتُ الکتاب» یعنی با نقطه گذاری، از نوشته رفع ابهام کردم. چون یکی از معانی باب افعال، سَلْب یعنی نفی معنای ریشه فعل است، اعجام نیز به معنای از بین بردن «عُجْمه» (لُکنت زبان و عدم شیوایی گفتار) است. تعجیم نیز به همین معناست. «نَقْطْ» نیز مرادف اعجام و به معنای نقطه گذاری حروف است؛ همچنین واژه «شکل (به فتح ش)» احتمالا بدان جهت که در آغاز، شَکل به وسیله نقطه گذاری انجام شده، گاه مترادف اعجام استعمال شده است؛ اما شَکل به مرور برای نشانه گذاری حرکات و سکون بر روی کلمات و اعجام برای نقطه گذاری حروف مشابه به کار رفته است، در نتیجه شَکل اصطلاحاً به معنای اعراب گذاری و «تعجیم» و «اعجام» به معنای نقطه گذاری است.
پیشینه
در عصر مقارن نزول قرآن، خط متداول تازیان که نوعی خط کوفی بود و آن را از سریانیان آموخته بودند بدون حرکت و نقطه نوشته می شد، از این رو نخستین مصحفها نیز از هر گونه علائمی تهی بود. گرچه شماری از راویان به نقطه دار بودن برخی حروف عربی اشاره کرده اند؛ اما همگان اتفاق نظر دارند که مصحف های اولیه بدون نقطه و حرکات نوشته می شد، زیرا تازیان با داشتن ذوق سلیم و توان فطری از گذاشتن نقطه و حرکت بی نیاز بوده اند. از سویی اهتمام بر حفظ و آموزش شفاهی قرآن نیاز آنان را به نقطه گذاری و اعراب می کاست. آغاز نقطه گذاری قرآن و عاملان آن به درستی شناخته نشده اند؛ برخی سرآغاز اعجام را نیمه دوم قرن اول هجری و اوج تکامل آن را در پایان قرن سوم دانسته اند. برخی سرآغاز آن را در زمان امیر مؤمنان حضرت علی(علیه السلام)دانسته اند، به هر حال نقطه گذاری در طول دو قرن به وسیله افراد گوناگون رو به تکامل نهاد که می توان آن را در سه دوره بخش بندی کرد.
← دوره آغاز نقطه گذاری
با گذشت زمان در کنار اِعراب و اِعجام برای سهولت قرائت، علائم دیگری اختراع گردید که برخی از آنها با نقطه گذاری انجام می گرفت؛ مانند نقطه هایی برای مشخص کردن جزءها و حزب ها و آغاز و پایان آیات و مشخص کردن هر ۵ آیه و هر ۱۰ آیه از سوره ها. برخی معتقدند تقسیمات قرآن به جزء، حزب و ربع حزب هم زمان با نقطه گذاری و به دستور حجّاج بن یوسف انجام پذیرفته است و برخی این کار را به مأمون عباسی و تخمیس و تعشیرها را به نصر بن عاصم نسبت می دهند.
نگارش ها درباره اعجام
...
