دانشنامه اسلامی
چنان که مؤلف در مقدمه بیان کرده این اثر بر اساس ترتیب حروف الفبا تدوین یافته است، یعنی از حرف الف شروع شده و با حرف یاء پایان می پذیرد. مؤلف در هر حرف علاوه بر نظر داشتن به حرف اول به حرف دوم نیز توجه دارد، یعنی علاوه بر رعایت ترتیب حروف در اول کلمه، در حرف دوم هر کلمه نیز ترتیب حروف رعایت می شود. البته در بسیاری از موارد حرف سوم و حرف های بعدی هم مورد توجه قرار می گیرد ولی لزوماً این گونه نیست.
مؤلف در این اثر ابتدا نام مشهور ادویه مفرده را می نویسد و در ادامه نام معادل در زبان های دیگر را بیان می کند. از آنجا که این اثر برای دانش پژوهان هندی زبان به رشته تحریر درآمده است، مؤلف متعهد است که همیشه معادل هندی مفردات را ذکر کند، ولی علاوه بر این، معادل فارسی، عربی، ترکی، سریانی، یونانی، رومی، قبطی، مصری، شامی، عبرانی، سندی و گاه گویش های مختلف و لغات محلی یک کلمه از شهرهایی مانند: شیراز، اصفهان، بخارا، گرگان، تنکابن، طبرستان را بیان می کند.
کتاب اسماء الادویه اثری در نوع خود بسیار مفید است. مؤلف در نگارش این اثر - همانند شیوه و سبک او در نگارش آثار دیگرش - از منابع و اقوال پزشکان بسیاری استفاده می کند که از آن جمله اند: غافقی ، بغدادی ، حکیم علی گیلانی شارح قانون ، حکیم عبدالحمید ، حکیم علوی خان ، حکیم میر محمد مؤمن ، ابن بیطار ، امین الدوله ، مؤلف اختیارات بدیعی ، ابو علی سینا ، عقیلی خراسانی ، داود انطاکی ، حکیم غلام امام و یوسفی .
هر چند از آنجا که مؤلف قصد دارد نوشته اش دراز دامن و مطول شود تا مراجعه به آن سخت نباشد، در بیشتر موارد نقل قول ها را بدون ذکر قائلین آنها متذکر می شود .
[ویکی فقه] اسماء الادویه (کتاب). «کتاب اسماء الادویه» تالیف حکیم محمد اعظم خان چشتی ملقب به ناظم جهان، فرهنگ نامه ای طبی پیرامون شناخت اسامی ادویه مستعمل در مداوای بیماری ها در طب سنتی است. مؤلف برای آشنایی دانشجویان طب سنتی هندی زبان با اسامی فارسی و عربی و یونانی ادویه دست به تحریر این اثر زده است.
چنان که مؤلف در مقدمه بیان کرده این اثر بر اساس ترتیب حروف الفبا تدوین یافته است، یعنی از حرف الف شروع شده و با حرف یاء پایان می پذیرد. مؤلف در هر حرف علاوه بر نظر داشتن به حرف اول به حرف دوم نیز توجه دارد، یعنی علاوه بر رعایت ترتیب حروف در اول کلمه، در حرف دوم هر کلمه نیز ترتیب حروف رعایت می شود. البته در بسیاری از موارد حرف سوم و حرف های بعدی هم مورد توجه قرار می گیرد ولی لزوما این گونه نیست. مؤلف در این اثر ابتدا نام مشهور ادویه مفرده را می نویسد و در ادامه نام معادل در زبان های دیگر را بیان می کند. از آنجا که این اثر برای دانش پژوهان هندی زبان به رشته تحریر درآمده است، مؤلف متعهد است که همیشه معادل هندی مفردات را ذکر کند، ولی علاوه بر این، معادل فارسی، عربی، ترکی، سریانی، یونانی، رومی، قبطی، مصری، شامی، عبرانی، سندی و گاه گویش های مختلف و لغات محلی یک کلمه از شهرهایی مانند: شیراز، اصفهان، بخارا، گرگان، تنکابن، طبرستان را بیان می کند.
گزارش محتوا
کتاب اسماء الادویه اثری در نوع خود بسیار مفید است. مؤلف در نگارش این اثر- همانند شیوه و سبک او در نگارش آثار دیگرش- از منابع و اقوال پزشکان بسیاری استفاده می کند که از آن جمله اند: غافقی ، بغدادی ، حکیم علی گیلانی شارح قانون ، حکیم عبدالحمید ، حکیم علوی خان ، حکیم میر محمد مؤمن ، ابن بیطار ، امین الدوله ، مؤلف اختیارات بدیعی ، ابو علی سینا ، عقیلی خراسانی ، داود انطاکی ، حکیم غلام امام ، یوسفی . هر چند از آنجا که مؤلف قصد دارد نوشته اش دراز دامن و مطول شود تا مراجعه به آن سخت نباشد، در بیشتر موارد نقل قول ها را بدون ذکر قائلین آنها متذکر می شود. . البته این اثر برای کسانی که آشنایی با زبان و گویش هندی ندارند چندان قابل استفاده نیست، ولی در کل می توان آن را فرهنگ نامه ای جامع و سودمند برای پژوهشگران طب سنتی و نیز فرهنگ نامه نویسان دانست.
وضعیت کتاب
کتاب به همت حکیم سید ظل الرحمن استاد دانشکده طب اجمل خان وابسته به دانشگاه اسلامی علیگر هند بازخوانی، تصحیح و همراه فهرست اعلام منتشر شده است. افست این نسخه را مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران با دیباچه ای کوتاه پیرامون زندگی و آثار حکیم محمد اعظم خان منتشر کرده است. نسخه موجود کتاب به لحاظ حذف مقدمه اردویی کتاب و زوائد آن از صفحه ۲۹ آغاز می شود لذا متن کتاب افتادگی ندارد.
