دانشنامه اسلامی
ترکی نام مجموعه ای از زبان های مرتبط باهم است که به گروه زبان های آلتایی تعلق دارد.مردمانی که به زبان ترکی سخن می گفتند، از دیرباز در سرزمین های گسترده ای زندگی می کردند که از شرق ترکستان تا غرب آسیا (و شرق اروپا) را در بر می گرفت و گویش های گوناگون این زبان سنت ادبی شفاهی و مکتوب پرمایه ای را شامل می شد.ورود اسلام به این سرزمین ها نقش مهمی در تحول زبان ترکی داشت که یکی از بارزترین نمودهای آن، پذیرش واژه های وام گرفته از عربی و فارسی، و نیز شکل گیری سنت ادبی است که به خط عربی نوشته می شد.از آن جا که اسلام از طریق ایرانیان به این سرزمین ها راه یافته بود، ترکان فرهنگ اسلامی را در شکل ایرانی شدۀ آن پذیرفتند. به همین سبب، یکی از اجزاء مهم این فرهنگ که ادبیات فارسی بود، نقش تعیین کننده ای در جریان شکل گیری ادبیات ترکی پس از اسلام داشت.به این ترتیب، ترکان با الهام از ادبیات فارسی، افزون بر وزن های هجایی ترکی، قالب های شعری فارسی چون قصیده، غزل، رباعی و مثنوی را نیز به کار گرفتند.ادبیات مکتوب ترکی که به این ترتیب شکل گرفت، در دو گویش ترکی شرقی و ترکی غربی تحول یافت.ادبیات ترکی شرقی در واقع ادامۀ گونه ای از گویش اویغوری بود که از حدود سدۀ ۵ ق/۱۱م شروع به شکل گیری کرد و تا سدۀ ۹ق/۱۵م در هرات به اوج شکوفایی خود رسید.ادبیات ترکی غربی نیز که متشکل از گویش های آذری و عثمانی بود، خود از گویش اغوز تحول یافت و از سدۀ ۷ق/۱۳م به تدریج ظاهر شد و در سدۀ ۹ق به کمال رسید.
ادبیات ترکی شرقی
گویش ترکی شرقی زبانی ادبی بـود که از سدۀ ۵ تا اواخر سدۀ ۱۳ق اقوام ترک همۀ سرزمین های میان ترکستان شرقی تا آناتولی به آن سخن می گفتند.این گویش در سیر تحول خود ۳ دوره را پشت سر گذاشته است:
← دورۀ قره خانـی
ترکان اغوز که یکی از شاخه های بزرگ و مهم ترکان هستند، در سدۀ ۲ق از ترکان دوغوز ـ اقوز در ترکستان شرقی جدا شدند و در سرزمین سیحون استقرار یافتند و از سدۀ ۴ق به تدریج اسلام آوردند.
← تشکیل دولت سلجوقی
...
