دانشنامه اسلامی
اگر به فرآیند رشد گیاه بنگریم و فیلمی که از مراحل تکوین رشد آن تهیه شده است را با سرعت زیاد ملاحظه نماییم، یکی از زیباترین و شگفت انگیزترین رویدادهای خلقت را در مقابل دیدگانمان خواهیم دید. گیاه تا زمانی که به صورت دانه یا هسته اولیه در دل خاک پنهان است، گویی هنوز سفر رشد را آغاز ننموده است ولی هنگامی که بستر خاک و زمین را ترک گفت و جوانه ظریف و نورسته آن، از دل خاک سر برآورد و روی به آسمان لایتناهی کرد، رشد واقعی اش را آغاز می کند و به آنجا می رسد که در پرتو اشعه حیاتبخش خورشید و قطرات زلال باران، از یک دانه آن، هفتصد دانه به اذن خدای تعالی، ثمر حاصل می شود. «مثل الّذین ینفقون اموالهم فی سبیل اللَّه کمثل حبّة انبتت سبع سنابل فی کلّ سنبلة مائة حبّة واللَّه یضاعف لمن یشاء واللَّه واسع علیم؛
بقره/سوره۲، آیه۲۶۱.
از خصیصه های نماز، "مفهوم جایگزین ناپذیر" عباراتی است که در سوره حمد، مورد مداقه قرار می دهیم. همانگونه که آگاهی داریم، هیچ سوره ای را نمی توان، جایگزین سوره حمد نمود ولی به جای سوره توحید، می توان سوره دیگری را انتخاب کرد. در برخی عبارات سوره حمد، از ضمیر"جمع" به جای"مفرد" استفاده می شود، نظیر «فقط تو را می پرستیم و از تو یاری می طلبیم»، «ما را به راه راست هدایت کن»، روح حاکم بر این عبارات، روح جمعگرایی و"مردم گرایی" است، به این معنا که نمازگزار، تنها برای خود و به نفع خود، چیزی را از خداوند درخواست نمی کند، بلکه او برای"همه" می طلبید و درباره همه از درگاه خداوند، آرمانی چون «صراط المستقیم» و توفیق گام نهادن در آن را می طلبد.در حدیث آمده است: رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) مشغول نماز بود که شنید مردی در نماز خود می گوید: پروردگارا، تنها من و محمد (صلّی الله علیه وآله وسلم) را مشمول رحمت خود قرار ده و جز ما دو نفر بر هیچکس رحم نکن، پیامبر اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلم) پس از آن که نماز خود را به پایان برد، رو به او کرد و فرمود: (چرا) تو یک چیز وسیع را محدود ساختی، یعنی چرا همه مسلمانان را دعا نمی کنی و رحمت خدا را به من و خودت اختصاص می دهی؟
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۷۰.
وجدان از ریشه لغوی «وجد» به معنای"یافتن" آمده است. به این معنا که آدمی پاره ای از امور را در باطنش به خودی خود می یابد و نیاز به اکتساب آن از منبع دیگری ندارد، نظیر"احساس عدالتخواهی" و"ظلم ستیزی" و گرایش به"خیر اخلاقی" و امثال آنها که در همه انسانها، عمومیت دارد. از جمله مظاهر وجدان اخلاقی احساس گناه ناشی از ارتکاب خطاست که بلافاصله پس از عمل، وجدان را فرا راه هدف قرار می دهد تا او را به توبه و جبران خطا وادارد. امروزه غالب مکاتب روانشناسی با احساس گناه به مبارزه برمی خیزند و آن را منافی رشد و تعالی شخصیت می دانند. از سوی دیگر تقویت چنین احساسی نیز به مصلحت فرد نمی باشد. زیرا امکان بازگشت به شخصیت سالم و رشید را از آدمی می گیرد. ولیکن حد متعادل میان این دو، پسندیده و مطلوب است به این معنا که احساس گناه متناسب با عمل لازم است و در خطاکار ایجاد شده تا او را برای ترک آن و جبران مافات برانگیزد. از عواملی که موجب آمرزش گناهان و بالنتیجه رفع احساس گناه فرد می شود، نماز است، و این امر زمینه ای برای پاکسازی وجدان اخلاقی، محسوب می شود.در کلامی گهربار از حضرت علی (علیه السّلام) آمده است: «نماز گناهان را همچون برگ درختان می ریزد»
امام علی (علیه السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ص۱۹۹.
...
