دانشنامه اسلامی
محدث عالی قدری که به معرفی اش می پردازیم، به حق یکی از برجسته ترین چهره های روایتی شیعی است که نام مبارک او در ده ها حدیث از درخشش ویژه ای برخوردار است. تکریم و پاسداشت این گونه انسان های کمال طلب و ولایت مدار، افزون بر اینکه احیاگر نام و آرمان و راه آنان خواهد بود، توجه متولّیان فرهنگ دینی را به این نکته معطوف می سازد که ضمن دریافت پیام های دینی از روایات اهل بیت عصمت و طهارت، این آموزه ها را هماهنگ با نیازهای زمان و عصر ارتباطات ارائه دهند.نامش: زید، القاب او: کوفی و شحّام (فروشنده پیه)، کنیه اش: ابواسامه، پدرش: محمّد، قبیله اش: ازد، زادگاه او: شهر تاریخی کوفه.تاریخ ولادت این راوی بلند مرتبه، همانند بیشتر راویان شیعی، در هاله ای از ابهام و اجمال قرار دارد. ولی با توجه به اینکه او را در شمار یاران امام باقر (علیه السّلام)، امام صادق (علیه السّلام) و امام کاظم (علیه السّلام) شمرده اند، شاید بتوان حدس زد که او در اواخر سده اول هجری در کوفه دیده به جهان گشود. عصر تولد او، هم زمان با حاکمیت حاکمان ستمگر و جنایتکار بنی امیه است؛ جبارانی که ظلم و ستم و کشتار شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السّلام) را به نهایت رساندند و صدها بلکه هزاران نفر از آنان را به جرم اعتقاد به اسلام ناب (تشیع) شهید کردند، و آنان هم که به شهادت نرسیدند با سختی و ترس و اضطراب، در گوشه و کنار شهرهای اسلامی، غریبانه و مظلومانه بدرود حیات گفتند.در این روزگار سیاه و تاریک، زید در خانه محمد بن یونس کوفی که ظاهراً از دوستداران مکتب اهل بیت بود، به دنیا آمد و شبستان زندگی پدر و مادر خویش را صفا و رونق بخشید.
زید از منظر راوی شناسان
یکی از بهترین راهکارهای آگاهی یافتن از جایگاه راویان، دیدگاه دانشمندان بزرگ دانش رجال است که با دقت و تیزهوشی و ژرف اندیشی و با رعایت دو اصل انصاف و عدالت، به معرفی محدثان شیعه پرداخته اند و بدین سبب است که سخن آنان در شناساندن راویان، در خور توّجه و راهگشا و ارزشمند است.شیخ نجاشی او را چنین معرفی می کند: " زید بن محمد بن یونس، ابواسامه لقبش شحام، اهل کوفه، روایت می کند از دو تن از پیشوایان بزرگوار شیعه: حضرت امام صادق و حضرت امام موسی (علیه السّلام). این بزرگوار کتابی دارد که شاگرد بلند مرتبه اش صفوان بن یحیی از او روایت می کند". شیخ مفید، زید شحام را یکی از فقیهان و برگزیدگان شیعه می داند که شیعیان در مسائل شرعی و احکام دین، آموزه های مکتب تشیع و فراگیری فتاوا به آنان مراجعه می کردند. شیخ طوسی در دو اثر گرانسنگ خود که در زمینه زندگینامه و معرفی چهر ه های محدثان پدید آورده است، زید را بدین سان می شناساند:"زید شحّام، کنیه اش ابواسامه، نام پدرش محمد، شهروند کوفه و از تبار ازدیان است. او یکی از راویان موجّه و قابل اعتماد شیعه است". ابن شهر آشوب گامی فراتر نهاده، می نویسد: "زید الشحام کان من خواص اصحاب ابی عبدالله (علیه السّلام)؛ زید شحّام یکی از یاران ویژه امام صادق (علیه السّلام) بود". و حامل اسرار آن حضرت به شمار می رفت.سخن نابغه و فقیه فرزانه علامه حلی نیز در خور توجه است. این محدّث شناس، بعد از نقل دیدگاه نجاشی و شیخ طوسی چنین می نگارد: "زید شحّام در حوزه نشر و گسترش روایات آل البیت از جایگاه بلند و ممتازی برخوردار است، افزون بر آنکه او چهره بزرگی از محدثان شیعی است". همین نگرش مثبت، مدّ نظر تمام پژوهشگران حوزه دانش رجال بوده است.
در محضر سه معصوم
آن گونه که از گزارش زندگینامه نویسان آشکار می شود، محدث مزبور، توفیق و شایستگی آن را داشته است که از محضر سه تن از پیشوایان معصوم شیعه کسب فیض کند و به اندازه استعداد و توان خویش از این سرچشمه های زلال و موّاج دانش و فضیلت بهره مند شود و جان تشنه خود را سیراب سازد. رهاورد این مصاحبت و همراهی، ده ها حدیث و گزارش دینی است که از او به یادگار مانده است.جناب زید شحّام از گروه راویان حضرت باقر (علیه السّلام)، و حضرت صادق (علیه السّلام) و حضرت کاظم (علیه السّلام) است. این حضور بلندمدت و پیوند ژرف با سه حجّت خدا، نشان از عمر طولانی و با برکت این پرورش یافتة مکتبِ اهلِ بیت دارد.از برخی گزارش های دینی که در یکی از با ارزش ترین میراث های مکتب شیعه، نگارش یافته است، به دست می آید که این محدث فرزانه، نزد امام زمانش حضرت امام صادق (علیه السّلام) از جایگاه بلندی برخوردار بوده است و آن چنان منزلت بزرگی داشته که بارها مورد ستایش و لطف آن بزرگوار قرار گرفته است. کشی می نویسد: "زید شحام به حضرت امام صادق (علیه السّلام) عرض کرد: آیا نام من در سلسله و گروه اصحاب الیمین ـ مؤمنان و شیعیان خالص و ولایت مدار ـ قرار دارد؟ حضرت فرمود: بلی". باز همو می گوید: زید گفت: "روزی به خدمت پیشوا و رهبرم حضرت صادق (علیه السّلام) شرفیاب شدم. امام به من فرمود: زید! به فکر توبه باش و در عبادت هایت بیشتر کوشش کن و از طاعت و بندگی پروردگارت غفلت مکن".زید ـ که یک راوی تیزهوش بود ـ می گوید: من از سخن امام فهمیدم که مرگم نزدیک شده و به روزهای آخر زندگی خود رسیده ام. حضرت که متوجه چهره اندوهناک من شد، فرمود: "زید! آنچه نزد ماست، برای تو بهتر است. تو از شیعیان ما هستی. ما صراط و راه مستقیم و میزان هستیم و حسابرسی شیعیان به ما سپرده شده است. سوگند به خدا، ما امامان از خود شما به خودتان مهربان تر و دلسوزتریم. گویا می بینم تو را که در بهشت چه جایگاه و منزلت بلندی داری و دوست و همراه تو در بهشت، حارث بن مغیره نصری است". از بکر بن محمد ازدی نقل شده: زید شحام به من چنین گفت: روزی دور خانه خدا طواف می کردم؛ در حالی که دستم را در میان دست مولایم امام صادق (علیه السّلام) نهاده بودم. به حضرت که نگریستم، مشاهده کردم اشک های حضرت از چشمانش جاری است. سپس فرمود: ای شحّام، من از پروردگارم خواستم که سدیر و عبدالسلام بن عبدالرحمن که در زندان حکومت گرفتار شده اند، از زندان رها شوند و پروردگار تبارک و تعالی، دعای ما را مستجاب فرمود و آنان را به من بخشید و آنان از شکنجه و زندان نجات یافتند.
شاگردان
...
