دانشنامه اسلامی
خاندان ابن یعیش از موصل برخاسته بود، اما خود او در حلب در سال 553ق چشم به جهان گشود و همان جا پرورش یافت ولی نمی دانیم چرا فیروزآبادی، اصل او را اندلسی دانسته است. وی در جوانی به قصد تحصیل علم از محضر ابن انباری (د 577ق) رهسپار بغداد شد، اما زمانی که به موصل رسید، خبر درگذشت وی را شنید، لذا پس از چندی اقامت در آن جا و استماع حدیث از استادانی چون خطیب طوسی و ابن سویده ی تکریتی، به حلب بازگشت.
وی در حلب، نحو را نزد ابوالسخاء فتیان حلبی و ابوالعباس مغربی نیروزی فراگرفت و از جمعی چون قاضی ابن ابی عصرون، ابوالحسن طرسوسی، یحیی ثقفی و نیز خالد بن محمد قیسرانی حدیث شنید و قبل از آن که منصب اقراء را در حلب برعهده گیرد، برای دیدار با تاج الدین کندی به دمشق رفت و کندی در نوشته ای مقام علمی او را بسیار ستود.
ابن یعیش بیش تر عمر خود را در حلب گذراند. حلب در آن روزگار به یکی از مراکز بزرگ علم و ادب تبدیل شده بود و دانش پژوهان بسیاری از نقاط مختلف بدان جا می آمدند تا از مجالس درس اندیشوران آن شهر بهره برند. ابن خلکان یکی از همین کسان بود که در 626ق به حلب آمد و از مجالس درس ابن یعیش- که در آن زمان در مقصوره ی شمالی جامع حلب و نیز مدرسه ی رواحیه به تدریس قرائات مشغول بود- بهره ی فراوان برد و هم چنین بخش عظیمی از کتاب «اللمع» ابن جنی را نیز نزد وی خواند.
از دیگر شاگردان وی ابن مالک نحوی، ابن رزین، ابن نحاس، ابوبکر احمد بن محمد دشتی، ابن عدیم و ابن واصل را می توان نام برد. ابن خلکان علاوه بر نقل اخباری از او، وی را به خوش رویی و سرزندگی وصف کرده و روایات متعددی درباره ی شوخ طبعی و بذله گویی او نقل کرده است.
ابن یعیش به خصوص به نحودانی شهره بوده و ذهبی وی را بزرگ ترین نحوی حلب در روزگار خود دانسته است. وی پیرو مکتب بصره بوده و در «شرح المفصل» خود به تأیید و تقویت آراء آنان پرداخته است، اما گاهی نیز آراء نحویان کوفه را بر بصریان ترجیح داده است. از همین رو برخی از معاصران، او را از پیروان مکتب بغداد دانسته اند. وی سرانجام در سال 643ق در حلب چشم از جهان فروبست و همان جا به خاک سپرده شد.
