دانشنامه اسلامی
کتاب، دارای مقدمه چاپهای سوم و دوم و مقدمه تحقیق توسط محقق، مقدمه مصنف و محتوای مطالب در 83 باب و ملحقات است.
محقق، در مقدمهاش بر کتاب پس از حمد الهی و ذکر آیاتی از قرآن کریم با مضمون هدف از خلقت و ذکر اسما و صفات الهی، علم به الله تعالی و اسماء و صفاتش را از اشرف علوم و مطلوب لنفسه میشمارد.
او در ادامه مینویسد: برای بنده، قدمی در معرفت (بلکه در ایمان) استوار نمیگردد، مگر اینکه به صفات رب ایمان بیاورد و این صفات را در حدی بشناسد که وی را از حد جهل به پروردگارش خارج کند.
وی با استناد به آیات 22 و 23 سوره فصلت، میگوید: خدای متعال، منکران صفاتش را بدگمان به خود قرار داده و به آنان وعیدی داده که حتی به اهل شرک و کفر و گناهان کبیره هم نداده است.
ابومالک ریاشی، احمد بن علی بن مثنای قفیلی، محقق کتاب، درباره محتوای آن چنین گزارش میدهد: سلف صالح ما، به جمع آیات و احادیثِ دربردارنده اسماء و صفات الهی در کتابهایی مستقل، کوشیدهاند. علت این امر، ظهور عقاید باطل منحرف امثال جهمیه و معتزله و اشعریه و... در زمانهای آنان بوده است. بهترین کتابی که در این باب نوشته شده، همین کتاب التوحید محمد بن اسحاق بن خزیمه است. مؤلف این اثر، آیات قرآنی و احادیث نبوی را در آن، جمع کرده است و این اثر از کتابهای مرجع اهل سنت و جماعتی است که اسماء و صفاتی را برای خدا اثبات میکنند که خود، برای خویشتن برگزیده است و رسولش برای وی ثابت کرده است؛ آنانی که راه تحریف و تشبیه و تمثیل و تعطیل را نرفتهاند. این کتاب، خاری است در گلوی هواپرستان تحریفگر و تعطیلگرا که یکی از آنان فخر رازی اشعری است. فخر رازی، در تفسیر خود در ذیل آیه شریفه لَیسَ کمِثْلِهِ شَیءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ ﴿الشورى: ١١﴾ (چیزى مانند او نیست و اوست شنواى بینا) میگوید: محمد بن اسحاق بن خزیمه، استدلال اصحاب ما به این آیه را در کتاب خود که آن را «التوحید» نامیده، ولی در حقیقت کتاب شرک است، آورده است.
