دانشنامه اسلامی
نسبت حکمیه، وصف واقع شدن محمول برای موضوع، یا تعلق محمول به موضوع است. مثلاً برای حکم به این که «زمین کروی است» ابتدا باید تصور «زمین»، «کروی»، و «کرویت زمین» در ذهن بیاید، و همین تصور اخیر تصور نسبت حکمیه است، حال پس از این که ذهن دلائل کافی برای کرویت زمین حاصل کرد، اذعان بدان نسبت می کند و همین اذعان به نسبت حکمیه، تصدیق یا حکم نامیده می شود. نسبت به اعتبار موجبه یا سالبه بودنِ قضیه، به نسبت ایجابی و نسبت سلبی منقسم می شود. نسبت ایجابی مربوط به قضایای موجبه است، مانند: «زید هو عالم»، و نسبت سلبی مربوط به قضایای سالبه است، مانند: «زید لیس هو عالم». لفظ «هو» در اینجا بر نسبت ایجابی، و لفظ «لیس هو» بر نسبت سلبی دلالت دارد.
اقسام نسبت ایجابی
نسبت ایجابی بر دو قسم است: نسبت اثباتی، و نسبت اتحادی. این تقسیم، با توجه به دو قسم حمل (حمل اول ذاتی و حمل شایع صناعی) است. نسبتِ موجود در حمل اول ذاتی را نسبت اتحادی گویند؛ زیرا در حمل اول ذاتی بین موضوع و محمول، رابطه اتحادی و این همانی برقرار است. و نسبتِ موجود در حمل شایع صناعی را نسبت اثباتی گویند، زیرا در این نوع حمل، بین موضوع و محمول تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی برقرار است.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• تفتازانی، عبدالله بن شهاب الدین، الحاشیة علی تهذیب المنطق.• قطب الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
